Baltimorda dunyoning turli burchaklaridan kelgan muhojirlarni uchratasiz. Ishchilar shahri sifatida tanilgan bu maskanda o'zbekistonliklar ham ko'p.
Kimdir grin karta yutib kelgan. Bu degani doimiy yashash va ishlash uchun ruxsat bor. Kimdir talaba. Kimdir yana boshqa sabablar bilan kelib, bu yerda yangi hayot boshlagan.
Hamkasbim Shohruh Hamro bilan Baltimorga safar qilib, u yerdan “Amerika Manzaralari” dasturining maxsus sonini tayyorladik. (Alohida lavhani quyida tomosha qiling va mana bu yerda tinglang)
Samarqandlik Elbek Ismoilov uchun Baltimor yangi vatan. Bizga shaharning ajib nuqtalarini ko’rsatib, o’z boshidan o’tganlarini hikoya qilib berar ekan, O’zbekiston qadrini chet elga chiqqan odam biladi, deydi u. Xorijga chiqib, o’zingiz va ona yurtingiz haqida yaxshiroq bilib olar ekansiz.
Baltimor - Merilend shtatining eng yirik shahri. Poytaxt Vashingtondan bu yerga salkam bir soatlik yo'l. 1729-yilda asos solingan. Bu jihatdan Amerikaning eng qadim shaharlaridan biri. Baltimor, port shahar, Atlantika okeaniga darvoza. Sanoat markazi sifatida tanilgan. Aholisi 600 mingdan oshadi. Atrofdagi tumanlarni qo'shib hisoblaganda, ikki yarim million odamning tirikchiligi shu shahar bilan bog'liq.
“2004-yilda grin karta yutib, ota-onam va opa-ukalarim bilan keldik. Amerika to’g’risida faqat Gollivud kinolaridan bilar edik xolos. Las Vegas, Nyu-York degandek… Keldik, qarasak, hech narsa yo’q. Hamma narsani boshidan boshlash kerak. Hamma narsa notanish, hatto mashinaga yonilg’i quyishni bilmas edik. Ish, o’qish… Maqsad tez-tez pul ishlab O’zbekistonga qaytib ketish edi. Lekin vaqt o’tishi bilan ko’nikdik, yangi hayot boshladik. Do’st-birodar orttirdik. Ishli, o’qishli bo’ldik. O’rgandik. Mana endi bu yer ikkinchi vatan bo’lib qoldi”.
Elbekning otasi Baxrulla Ismoilov bolalarning baxti bizning baxtimiz deydi. Hayot hech yerda oson emas. Har yerning o’z pastu-balandi bor ekan, deydi u.
“Ikki o’g’lim, ikki qizim bilan 2004-yilda shu shaharga kelganmiz. Xudoga shukur, O’zbekiston mustaqil bo’lib, dunyoni ko’rayapmiz. Xudoga shukur. Bolalarim o’qib, universitet-kollejlarni tugatib, ishlashayapti… Tinch, xudoga shukur. Endi hayotda mehnatdan qochmaslik kerak. Men o’zim Samarqand davlat arxitektura va qurilish institutida oliy matematika kafedrasida laborantlikdan dotsentlikkacha bo’lgan lavozimlarda ishlab, fizika-matematika fanlari nomzodi bo’lib, dissertatsiyamni 1986-yilda yoqlab, mehnat qilganman. Hayotdan nolimayman, xudoga shukur, bu yerda ham yaxshi”.
Baxrulla Ismoilovning kenja farzandi Shahzoda Amerikaga kelganida go’dak edi. 1-sinfni AQShda boshlagan. Hozir yuqori sinf o’quvchisi. Ingliz tili birinchi tilim, deydi u.
“O’zbek amerikalikman”, - deydi Shahzoda. “Ta’limni ingliz tilida olib, uyda o’zbek tilida gaplashish, ikki madaniyatni qorishtirgan holda ulg’ayish oson emas. Maktab boshqa dunyo, uy boshqa dunyo. Ota-ona boshqacha fikrlaydi, men boshqacha fikrlayman. Til topishishga harakat qilamiz. Sinfdoshlarim men orqali O’zbekiston haqida bilishadi. Lekin menga begona emas, o’z tengqurlari, oddiy bir amerikalik sifatida qarashadi. Ota-onam, akalarim va opam ingliz tilini o’rganishgan. Muhojir sifatida ular nimalarni boshdan kechirganini tushunaman. Men uchun, to’g’risi, inglizcha tabiiy tildek tuyulgan”.
Amerikada Shahzoda singari o’smirlar juda ko’p, o’zbek oilalarning bu yerda katta bo’lgan farzandlari. Ota-onalar uchun til, urf-odatlarni saqlab qolish eng qiyin sinov.
Xo’sh, Baltimor ahli o’zi O’zbekiston yoki Markaziy Osiyo haqida nima biladi? Ko’chadagi oddiy amerikaliklarga mikrofon tutdik:
Birinchi suhbatdosh, talaba qiz:
“O’zbekiston va umuman Markaziy Osiyo haqida ko’p eshitganman... Afro-amerikalikman, biroq onam osiyolik, shuning uchun dunyoning u qismlari bilan biroz tanishman. Lekin mintaqa hayoti, o’zbek madaniyati va tarixi haqida deyarli bilmayman. Amerika matbuotida O’zbekiston haqida biror marta biror xabar yoki yangilik ko’rmaganman, ammo qiziqqan odam bugun internetda har narsani topishi mumkin... Oramizda o’zbeklar borligidan hayron emasman. Amerikada yashashni ma’qul ko’rishayotgan ekan, biz mamnunmiz. Ular bu jamiyatni yanada boyitadi, iqtisodiy va ma’naviy jihatdan yuksaltiradi degan umiddaman”,- deydi bu juvon.
O'zini yosh mutaxassis deb tanishtirgan qiz:
“O’zbekiston desa bu bir mamlakat bo’lsa kerak deb tasavvur qilaman, biroq bu jamiyat haqida deyarli bilmayman. Afg’onistonga yaqin bo’lsa kerak deb o’ylayman. Afg’onistonni esa albatta yaxshiroq bilamiz, chunki u yerda uzoq yillardan beri urushdamiz.Men ijtimoiy yordam idorasida ishlayman. Juda ko’p muhojirlarga ko’mak ko’rsatamiz. Yangi kelganlar boshida ancha qiynaladi, lekin amerikaliklar mehribon xalq. Yordam beramiz hammaga. Jahon yangiliklari bilan u qadar qiziqmasligimizning sababi shuki, o’zi juda yirik jamiyatmiz. O’z muammolarimiz, dardimiz yetarli. Shu bois dunyoning turli burchaklarida bo’layotgan voqealar va o’zgarishlarni atroflicha bilmaymiz, tushunmaymiz…”.
Parkda og'aynisi bilan gaplashib o'tirgan qora tanli yigit:
“Menga turli xalqlar haqida bilish, ayniqsa xaritadan qarab, yangi davlatlar haqida o’rganish juda qiziq. Hozir ko’chada yursangiz, kimlarni uchratmaysiz. O’zbekiston degan mamlakat borligini bilaman, ammo u yerdan hech kimni bilmayman. Mana siz bilan tanishib xursandman... Afg’oniston haqida ko’proq bilamiz, chunki u yerdagi urushda xizmat qilib qaytgan og’aynilarim bor. Baltimorni ayrimlar qoloq shahar deb o’ylaydi, lekin bu yer etnik jihatdan juda boy. Baltimor Amerika tarixida muhim rol o’ynagan shahar, ayniqsa qora tanliliar o’tmishida chuqur ahamiyatga ega. Bugun esa bu yerda dunyoda bor jamiki elat vakilini topasiz. O’zbeklarga ham xush kelibsiz deymiz”.
O'zini Kortez deb tanishtirgan o'rta yoshli amerikalik:
“Baltimorda tug’ilmaganman, lekin bu yerni ona shahrim deb bilaman. Ajoyib shahar. O’zbekiston va Markaziy Osiyoni unchalik bilmayman… Oramizda o’zbeklar borligi quvonchli hol. Baltimorda muhojirlar uchun sharoit yaxshi deya olaman. Albatta oyoqqa turish hech kim uchun oson emas. Yangiliklarni tomosha qilganimda O’zbekiston haqida hech qachon eshitmayman, lekin bugun internetda hamma narsa muhayyo. Afg’oniston xususida albatta bilamiz, chunki urushdamiz u yerda. Men o’zim shaxsan xalqaro hayot bilan qiziqaman. Afsuski, muntazam kuzatib borishga vaqt yo’q. Mana siz bilan gaplashib, dunyo haqida ko’proq o’rgangandek bo’ldim”.
Kimdir grin karta yutib kelgan. Bu degani doimiy yashash va ishlash uchun ruxsat bor. Kimdir talaba. Kimdir yana boshqa sabablar bilan kelib, bu yerda yangi hayot boshlagan.
Hamkasbim Shohruh Hamro bilan Baltimorga safar qilib, u yerdan “Amerika Manzaralari” dasturining maxsus sonini tayyorladik. (Alohida lavhani quyida tomosha qiling va mana bu yerda tinglang)
Samarqandlik Elbek Ismoilov uchun Baltimor yangi vatan. Bizga shaharning ajib nuqtalarini ko’rsatib, o’z boshidan o’tganlarini hikoya qilib berar ekan, O’zbekiston qadrini chet elga chiqqan odam biladi, deydi u. Xorijga chiqib, o’zingiz va ona yurtingiz haqida yaxshiroq bilib olar ekansiz.
Baltimor - Merilend shtatining eng yirik shahri. Poytaxt Vashingtondan bu yerga salkam bir soatlik yo'l. 1729-yilda asos solingan. Bu jihatdan Amerikaning eng qadim shaharlaridan biri. Baltimor, port shahar, Atlantika okeaniga darvoza. Sanoat markazi sifatida tanilgan. Aholisi 600 mingdan oshadi. Atrofdagi tumanlarni qo'shib hisoblaganda, ikki yarim million odamning tirikchiligi shu shahar bilan bog'liq.
“2004-yilda grin karta yutib, ota-onam va opa-ukalarim bilan keldik. Amerika to’g’risida faqat Gollivud kinolaridan bilar edik xolos. Las Vegas, Nyu-York degandek… Keldik, qarasak, hech narsa yo’q. Hamma narsani boshidan boshlash kerak. Hamma narsa notanish, hatto mashinaga yonilg’i quyishni bilmas edik. Ish, o’qish… Maqsad tez-tez pul ishlab O’zbekistonga qaytib ketish edi. Lekin vaqt o’tishi bilan ko’nikdik, yangi hayot boshladik. Do’st-birodar orttirdik. Ishli, o’qishli bo’ldik. O’rgandik. Mana endi bu yer ikkinchi vatan bo’lib qoldi”.
Elbekning otasi Baxrulla Ismoilov bolalarning baxti bizning baxtimiz deydi. Hayot hech yerda oson emas. Har yerning o’z pastu-balandi bor ekan, deydi u.
“Ikki o’g’lim, ikki qizim bilan 2004-yilda shu shaharga kelganmiz. Xudoga shukur, O’zbekiston mustaqil bo’lib, dunyoni ko’rayapmiz. Xudoga shukur. Bolalarim o’qib, universitet-kollejlarni tugatib, ishlashayapti… Tinch, xudoga shukur. Endi hayotda mehnatdan qochmaslik kerak. Men o’zim Samarqand davlat arxitektura va qurilish institutida oliy matematika kafedrasida laborantlikdan dotsentlikkacha bo’lgan lavozimlarda ishlab, fizika-matematika fanlari nomzodi bo’lib, dissertatsiyamni 1986-yilda yoqlab, mehnat qilganman. Hayotdan nolimayman, xudoga shukur, bu yerda ham yaxshi”.
Baxrulla Ismoilovning kenja farzandi Shahzoda Amerikaga kelganida go’dak edi. 1-sinfni AQShda boshlagan. Hozir yuqori sinf o’quvchisi. Ingliz tili birinchi tilim, deydi u.
“O’zbek amerikalikman”, - deydi Shahzoda. “Ta’limni ingliz tilida olib, uyda o’zbek tilida gaplashish, ikki madaniyatni qorishtirgan holda ulg’ayish oson emas. Maktab boshqa dunyo, uy boshqa dunyo. Ota-ona boshqacha fikrlaydi, men boshqacha fikrlayman. Til topishishga harakat qilamiz. Sinfdoshlarim men orqali O’zbekiston haqida bilishadi. Lekin menga begona emas, o’z tengqurlari, oddiy bir amerikalik sifatida qarashadi. Ota-onam, akalarim va opam ingliz tilini o’rganishgan. Muhojir sifatida ular nimalarni boshdan kechirganini tushunaman. Men uchun, to’g’risi, inglizcha tabiiy tildek tuyulgan”.
Amerikada Shahzoda singari o’smirlar juda ko’p, o’zbek oilalarning bu yerda katta bo’lgan farzandlari. Ota-onalar uchun til, urf-odatlarni saqlab qolish eng qiyin sinov.
Xo’sh, Baltimor ahli o’zi O’zbekiston yoki Markaziy Osiyo haqida nima biladi? Ko’chadagi oddiy amerikaliklarga mikrofon tutdik:
Birinchi suhbatdosh, talaba qiz:
“O’zbekiston va umuman Markaziy Osiyo haqida ko’p eshitganman... Afro-amerikalikman, biroq onam osiyolik, shuning uchun dunyoning u qismlari bilan biroz tanishman. Lekin mintaqa hayoti, o’zbek madaniyati va tarixi haqida deyarli bilmayman. Amerika matbuotida O’zbekiston haqida biror marta biror xabar yoki yangilik ko’rmaganman, ammo qiziqqan odam bugun internetda har narsani topishi mumkin... Oramizda o’zbeklar borligidan hayron emasman. Amerikada yashashni ma’qul ko’rishayotgan ekan, biz mamnunmiz. Ular bu jamiyatni yanada boyitadi, iqtisodiy va ma’naviy jihatdan yuksaltiradi degan umiddaman”,- deydi bu juvon.
O'zini yosh mutaxassis deb tanishtirgan qiz:
“O’zbekiston desa bu bir mamlakat bo’lsa kerak deb tasavvur qilaman, biroq bu jamiyat haqida deyarli bilmayman. Afg’onistonga yaqin bo’lsa kerak deb o’ylayman. Afg’onistonni esa albatta yaxshiroq bilamiz, chunki u yerda uzoq yillardan beri urushdamiz.Men ijtimoiy yordam idorasida ishlayman. Juda ko’p muhojirlarga ko’mak ko’rsatamiz. Yangi kelganlar boshida ancha qiynaladi, lekin amerikaliklar mehribon xalq. Yordam beramiz hammaga. Jahon yangiliklari bilan u qadar qiziqmasligimizning sababi shuki, o’zi juda yirik jamiyatmiz. O’z muammolarimiz, dardimiz yetarli. Shu bois dunyoning turli burchaklarida bo’layotgan voqealar va o’zgarishlarni atroflicha bilmaymiz, tushunmaymiz…”.
Parkda og'aynisi bilan gaplashib o'tirgan qora tanli yigit:
“Menga turli xalqlar haqida bilish, ayniqsa xaritadan qarab, yangi davlatlar haqida o’rganish juda qiziq. Hozir ko’chada yursangiz, kimlarni uchratmaysiz. O’zbekiston degan mamlakat borligini bilaman, ammo u yerdan hech kimni bilmayman. Mana siz bilan tanishib xursandman... Afg’oniston haqida ko’proq bilamiz, chunki u yerdagi urushda xizmat qilib qaytgan og’aynilarim bor. Baltimorni ayrimlar qoloq shahar deb o’ylaydi, lekin bu yer etnik jihatdan juda boy. Baltimor Amerika tarixida muhim rol o’ynagan shahar, ayniqsa qora tanliliar o’tmishida chuqur ahamiyatga ega. Bugun esa bu yerda dunyoda bor jamiki elat vakilini topasiz. O’zbeklarga ham xush kelibsiz deymiz”.
O'zini Kortez deb tanishtirgan o'rta yoshli amerikalik:
“Baltimorda tug’ilmaganman, lekin bu yerni ona shahrim deb bilaman. Ajoyib shahar. O’zbekiston va Markaziy Osiyoni unchalik bilmayman… Oramizda o’zbeklar borligi quvonchli hol. Baltimorda muhojirlar uchun sharoit yaxshi deya olaman. Albatta oyoqqa turish hech kim uchun oson emas. Yangiliklarni tomosha qilganimda O’zbekiston haqida hech qachon eshitmayman, lekin bugun internetda hamma narsa muhayyo. Afg’oniston xususida albatta bilamiz, chunki urushdamiz u yerda. Men o’zim shaxsan xalqaro hayot bilan qiziqaman. Afsuski, muntazam kuzatib borishga vaqt yo’q. Mana siz bilan gaplashib, dunyo haqida ko’proq o’rgangandek bo’ldim”.
