Zalmay Halilzod - o’tkir so’zli va serg’ayrat afg’on-amerikalik arbob. 40 yildan beri AQSh tashqi siyosatida o’ziga xos rol o’ynab kelayotgan shaxs. Halilzod – respublikachi. 2001-2009-yillar orasida Jorj Bush prezidentligi davrida yuqori pog’onalarga ko’tarilgan.
Amerikaga 17 yoshida kelgan Halilzod bu davlatda bilim olgach, Kolumbiya universiteti singari nufuzli oliygohlarda, RAND korporatsiyasi kabi tahlil markazlari, shuningdek, Davlat departamenti, Mudofaa vazirligi va Oq uyda ishlagan. AQShning Afg’oniston, Iroq va BMTdagi elchisi bo’lgan. O’z davrining ilg’or va o’tkir diplomati, siyosatdoni. Hozirda Vashingtonda o’z tashkilotini yuritadi - siyosiy maslahat beradigan firma.
“Amerika Ovozi”ning Urdu xizmati bilan intervyuda Halilzod Afg’oniston va Pokiston til topisha olmas ekan, tinchlik bo’lmaydi, deydi. Muammo kaliti mana shu – murakkab va chuqur rishtalarga ega davlatlar orasidagi ishonchsizlikda, deydi u.
Halilzod fikricha, Amerika boshidan urg’uni mana shu ikki mamlakat orasidagi hamjihatlikni ta’minlashga berishi kerak edi. O’z harbiy kampaniyasida ular bilan alohida emas, birga ishlaganida balki samara berar edi, deya tushuntiradi arbob o’z xizmat davrini sarhisob qilar ekan.
Halilzod deydiki, Pokiston Afg’onistondan quvilayotgan Tolibonga joy bergani kechirib bo’lmas xato bo’lgan, biroq Vashington Islomobodga yetarlicha bosim o’tkazmagan, aksincha, unga terrorizmga qarshi hamkorlik qilayotgani uchun milliardlab dollar uzatgan. Faktlar hammaga ma’lum edi, deydi u, biroq G’arbda Pokiston bilan nifoqqa borish istagi bo’lmagan. Muloqot orqali uni "to’g’ri yo’lga solishga uringanmiz",- deydi Halilzod, lekin bu harakatlar natija bermagan. Amerika terroristlarni nishonga olaverdi, Islomobod buni tanqid qilaverdi – hech bir tomon o’z pozitsiyasini o’zgartirmadi.
Bugungi kunda Afg’oniston va Pokistonda Amerikaga nisbatan ishonch juda past. Ommaviy so’rovlar natijasiga ko’ra, aholining juda oz qismi AQSh vaziyatni yaxshilay olishiga ishonadi. Amerika ketdi, deydi ular, bu yog’i endi mahalliy rahbarlar qo’lida.
Pokiston Afg’onistonda ko’p hollarda nafrat bilan tilga olinadi. Shahar va qishloqlarni vayron qilishda davom etayotgan toliblar va boshqa to’dalar hamon Pokistonning tog’li hududlarida yashiringan kuchlardan madad olmoqda degan qarash keng tarqalgan. Halilzod deydiki, bu fakt. Islomobod bu iddaolarni qoralab keladi va terrorizm umumiy dushmanimiz, deya o’zini oqlashga urinadi.
Siyosatdon fikricha, AQSh Afg’onistonni tashlab qo’ymaydi, yordam davom etadi va bugungi vaziyat 15 yil oldingi ahvoldan bir necha marotaba yaxshi. Jangarilar faol, biroq mamlakatning katta qismi normal hayot kechirishni o’rganmoqda, barqarorlikka nisbatan bo’lsa ham erishildi, deydi Halilzod.
Iroqdagi elchilik davri haqida gapirar ekan, suhbatdoshimiz bu xato urush bo’lganini tan oladi. “Saddam Hussayn qo’lida atom qurollari haqiqatan yo’q ekanini bilganimizda urush boshlamagan bo’lar edik”, - deydi u.
Suriyaga kelganda, Halilzod Obama ma’muriyati urushni to’xtatish uchun qattiqroq harakat qilmayapti, deydi. Tezroq va dadilroq ishlash kerak edi, minglab insonlar hayoti asrab qolingan bo’lar edi, deydi arbob.
Ekstremizm avj olishida u islom dunyosidagi siyosat va mazhablararo raqobatni ayblaydi. Musulmonlar tarqoq va o’ziga nisbatan tanqidiy qarashni, javobgarlik va mas’uliyatni o’z bo’yniga olishni bilmaydi, deya tanqid qiladi Halilzod. Eron, Saudiya Arabistoni va Turkiya orasidagi nizolar sabab ham bugun “Islomiy davlat” singari yovuz kuchlar bilan yuzlashayapmiz, deydi Halilzod.
G’arb, xususan AQShni ko’p narsalarda ayblash mumkin, lekin bu arbob nazarida mutaassiblik ildizi mahalliy muammolarda. Davlatlar o’z manfaatlarini o’ylashi kerak. Bu esa fuqaro manfaatini o’ylashdan boshlanadi. Aholini qanday muammolar qiynamoqda? Jamiyatga nima tahdid solmoqda? Har qanday siyosat mana shu savollarga javob qanday ekaniga asoslanishi lozim, deydi Halilzod.
Zalmay Halilzodning yangi kitobi "Elchi: Kobuldan Oq uyga, beqaror dunyo bo’ylab sayohat” deb nomlanadi. Mozori Sharifdagi bolaligi, Kaliforniya shtatidagi talabalik yillari va siyosiy faoliyati haqida yozadi.
