O'zbek jangarilari - Tolibon va al-Qoida lashkarlari

Pokiston hukumatining bildirishicha, Afg’oniston bilan chegaradosh mintaqa, xususan Shimoliy Vaziristonning Dehqon tog’ deb ataluvchi hududida havo kuchlari o’zbek jangari o’choqlarini nishonga olib, o’nlab odamni o’ldirgan. 8-iyun kuni Karachi aeroportida amalga oshirilgan terror xurujida 38 kishi o’lgan edi. Hujumni avval Pokiston Toliboni o’z zimmasiga oldi, saldan keyin esa O’zbekiston islomiy harakati bu xuruj aynan bizning ishimiz deya e’lon qildi. Jangarilar faoliyatini uzoq yillardan beri o’rganib, tahlil qilib kelayotgan pokistonlik jurnalist Ahmad Rashid hukumat va ekstremist guruhlarning da’volariga shubha bilan qaraydi, lekin bu guruhlar hamon kuchli ekanini e’tirof etadi.

O'zbek jangarilar- Pokiston-Ahmed Rashid - Navbahor Imamova

Markaziy Osiyo va Kavkazdan chiqqan mutaassib kuchlar tarixi va ularning Afg’oniston va Pokistondagi faoliyati haqida kitoblar yozib tanilgan Ahmed Rashid deydiki, Shimoliy Vaziriston va uning atrofi jurnalistlar, nohukumat tashkilotlar va hatto BMT uchun mutlaq yopiq. Mintaqada izlanish mumkin emas, haqiqatni aniqlash yo’llari cheklangan. Shunday ekan, Pokiston hukumati, Tolibon va uning hamkorlarining aytgani aytgan. Informatsiyani mustaqil manbalar orqali tasdiqlash imkoni yo’q.

Ahmed Rashid Karachidagi xurujda o’zbeklar ishtirok etgani yo uning boshdan oyoq o’zbek jangarilar tomonidan amalga oshirilganini tushunish qiyin, deydi.

Deylik, O’zbekiston islomiy harakati bu qon to’kilishlar ortida turibdi. Nimaga erishmoqchi bo'ldi ular bu bilan? Ularni bunga kim undadi? Ular qanchalik mustaqil yoki kimning iznida? Tolibon bilan qanday kelishuv bor? Al-Qoida bilan-chi? - degan savollarni o’rtaga tashlaydi mutaxassis.

Afg’oniston va Pokistonda nafaqat hukumatlar va oddiy aholi, balki Tolibonning o'zi ham markaziy osiyolik jangarilarga kelgindi sifatida qaraydi. Oldin ham shunday edi, hozir ham shunday. Mana shu haqiqatdan kelib chiqqan holda, deydi Ahmed Rashid, bu harakat o’zbek, tojik, uyg’ur va chechen jangarilarni o’z maqsadlari yo’lida bemalol qo’llay oladi. Oddiy qilib aytganda, ular al-Qoida va Tolibon jangchilari, ularning qo'lida o'yinchoq.

Tolibon va Al-Qoida Markaziy Osiyo davlatlarini emas, aynan G’arbni dushman deb biladi. Asosiy maqsadlari haqida gapirganida mintaqani deyarli tilga olmaydi, deydi Ahmed Rashid. Ya’ni ular uchun, O’zbekiston islomiy harakati va boshqa to’dalar xohlaganidek, O’zbekistonda Islom Karimov yoki Tojikistonda Emomali Rahmonni hokimiyatdan ag’darish prioritet emas.

Karachidagi xurujni avvalo Pokiston Toliboni tan oldi. Nima uchun ular “bu hujum o’zbeklar bilan hamkorlikda qilindi” yoki “o’zbeklar jonbozlik ko’rsatdi” deb alohida aytmadi? Albatta, jangarilar jahon ommasi ularni qudratli deb o’ylashini xohlaydi. Propagandaning ahamiyati katta bu yerda, deydi Ahmed Rashid.

Bu jangarilar Tolibon va Al-Qoidaning bir qismi deb xulosalab qo’yish ham oson, deydi u. Lekin asl manzara sal boshqacha bo’lishi mumkin. O’zbekiston islomiy harakati bayonotlari aynan Markaziy Osiyo ahliga qaratiladi. Saflari boyishini xohlaydi, yoshlarni o’ziga qaratgisi keladi. Maqsad, deydi Ahmed Rashid, mana nimaga qodirmiz deb ko’rsatish. Karachi aeroportini portlatdikmi, demak, Toshkent yoki Dushanbeda ham shunday qila olamiz, deyish.

Ahmed Rashid o’zbek va umuman Markaziy Osiyodan chiqqan jangarilar soni minglab emas, yuzlab deya taxmin qiladi. Kuchdan qolmagan, ularni qurol-aslaha va oziq-ovqat bilan ta’minlovchi manbalar haliyam bor. Yashirin yo’llar orqali mintaqaga kirib-chiqadi. Xullas, ular hamon tahdid manbai.

Pokistonlik jurnalist nazarida Afg’onistondagi siyosiy jarayonlar bu to'dalar uchun katta ahamiyat kasb etadi. Yangi prezident nima qiladi? Tolibon u bilan gaplashadimi? Bu hozircha aniq emas. Tolibon Afg’onistonda ham, Pokistonda ham ancha tarqoq, deydi Ahmed Rashid. Hukumat bilan murosa qilish kerak degan guruh bor. Qilish kerak emas deganlar bor. Muzokara qilsa bo’ladi, lekin xurujlarni, jihodni to’xtatmaslik kerak degan fikrdagilar bor.

Pokistonda Markaziy Osiyo, Kavkaz va Xitoydan chiqqan jangarilarni asosan “o’zbek jangarilar” deb atashadi. Buni ajnabiylarning aksariyati o’zini o’zbek deb tanishtirgani bilan izohlash mumkin, deydi Ahmed Rashid.

1990-yillarda va 2000-yillar boshida dunyoning bu qismlariga kelib o’rnashgan guruhlar ichida o’zbeklar ko’p bo’lgan. Ularning Afg’oniston va Pokistonda tug’ilgan va ulg’aygan avlodlari bugun qo’liga qurol olgan. Ularga o’zbek jangarilarining yangi avlodi deb qarashadi.