Tojikiston yetti millondan ko’proq aholi bo’lsa, uning ikki millondan ziyodi o’zbeklardir. Respublikada to’rt mingdan ortiq o’rta maxsus va o’ttizga yaqin oliy o’quv yurtlari bor. Mustaqillik yillarida milliy siyosat sabab mamlakatda ruslar deyarli qolmadi. O’zbek maktablarida ham ta’lim-tarbiya tojik tilida o’tkazila boshladi. Oliy o’quv yurtlaridagi o’zbek fakultetlari qisqartirildi. Barcha hujjatlashtirish ishlari davlat tilida olib boriladigan bo’ldi. Sho’rolar davrida jumhuriyatning ba’zi nohiyalarida o’zbeklar ko’p bo’lgani uchun tojik maktablari sanoqli edi. Maktablarda saboq to’la o’zbek tilida olib borilar edi. Bugunga kelib bu maktablarning deyarli barchasi tojiklashtirilmoqda. Respublikada o’zbek aholisi nufuzi rasmiylar tominidan 15 foizdan kam ko’rsatilmoda. Mamlakat aholisining aslida 20 foizdan ortig’ini tashkil etuvchi o’zbeklarning maorifi qanday? Ota-onalar farzandlarini qanday o’qitishadi?
Tojiklashtirish davri
Milliylashtirish siyosati va fuqarolar urushi tufayli Tojikistondan 300 mingga yaqin rus ko’chib ketdi. O’zbeklar ham ba’zi shahar va nohiyalarni ketib qoldi.
Tojikistonda, faollar hisobicha, aslida o’zbeklar tub aholining 25 foizga yaqinini tashkil etadi, lekin rasmiy manbalarda bu miqdor hozir 14 foizdan sal ko’proq qilib ko’rsatiladi. Sababi esa quyidagicha: aholini so’nggi marta ro’yxatdan o’tkazilganida o’zbekning qipchoq, laqay va barlos kabi urug’lari alohida elat deb qayd etilgan.
Respublika o’rta ta’lim maktablarida kelajakda faqat tojik tilida saboq berish ko’zda tutilgan, o’zbek maktablari tojiklashtirilmoqda.
Mahalliy o’zbek fermeri Xudoyqul Ismoilov davlat ta’lim-tarbiyani hamma yerda tojik tilida olib borayotgan ekan, barcha hujjatlar davlat tilida yuritilar ekan, “biz tojik tilini mukammal egallashimiz zarur” deydi.
“Hozir o’rta maktablarda, bilim yurtlarida hammasi tojik tilida, rus tilida ham yozilmaydi, o’zbek tilida ham, lekin o’zbeklar milliy tilini yo’qotmaydi”.
O'zbek bolalar rasman tojik
Farzandlari kelajagidan qayg’urgan ko’plab ota-onalar bolalarini to’la tojik maktablariga bera boshlashdi. Ba’zilari hujjatda farzandini tojik deb ham ko’rsatmoqda.
Hozirda uy bekasi, aslida esa tarbiyachisi Saodat Normatova uch bolasidan faqat bittasini o’zbek maktabiga bergan. Ikkitasining kelajagini o’ylab tojik maktabiga joylagan. Uning fikricha, asosiy lavozimlarda tojiklar o’tiribdi, hukumat idoralari to’la tojiklashmoqda. Shunday ekan, o’zbeklar farzandlari kelajagi haqida o’ylab, bolasini tojik sifatida rasmiylashtirishi tabiiy hol, deydi Saodat Normatova.
“O’zbek maktablari e’tiborsiz, bolalarimiz oliygohga borsa tojikcha bilishi kerak. O’zbek fakultetlari qisqarib ketgan. Harbiy xizmatda tojik tili. Shuning uchun ota-onalar maktabga yordam berib, pul tiqib bo’lsa ham farzandlarini tojik maktablariga joylashmoqda. Qayerga borsangiz idoralarda katta ishlarda tojiklar o’tiradi. Biz ham Tojikistonda yashagandan keyin bolalarimiz tojik bo’lishini xohlaymiz. Masalan ovsinim o’g’lini pasportida tojik deb ko’rsatgan. Maqsad- o’qishga borsa farzandimga yordam bo’lsin deb. Fikrimcha Tojikistonda endi o’zbeklarga qaraganda tojiklarning kelajagi zo’r. Shuning uchun hamma o’z bolasini tojik maktablarga bermoqda”.
Yosh avlod nima deydi?
Endigina maktabga borayotgan zehni o’tkir yetti yashar o’zbek qizalog’i Shamsiya davlat tilini bolalar bog’chasidayoq o’zlashtirgan. Ota-onasi o’zbek bo’lsa ham tojik maktabiga boradi. Onasi unga qarab tojikchani yaxshi o’rgan deydi.
Aholisining asosiy qismi o’zbeklardan iborat nohiyadan bo’lgan Ulug’bek Normatov onasi o’zini tojik maktabiga jihoz va pul evaziga joylaganini, tojikchani bilsa, ulg’aygach yaxshiroq joyda ishlashi mumkinligini, o’zbeklarni bu yerda durust ishga olmasliklarini, hamma Rossiyada yurganini aytadi.
“Men ham mardikor bo’lishim kerakmi endi? O’qib shifokor bo’lmoqchiman. Maktabimizda o’zbeklar ko’p, negaki ota-onalar bolasini nima qilib bo’lsa ham tojik maktabiga tiqmoqda. O’zbeklar ko’pligidan darslarni ham o’zbekcha o’taverishadi. Maktabimiz tojik bo’lsa ham o’zbek bolalar ko’payib ketgan. Sinfda ham o’zbekcha gapiradi, tashqariga chiqsa ham, ichkariga kirsa ham, o’ynasa ham o’zbekcha gapirib yurishadi, tojigam o’zbek bo’lib ketyapti”,- deya hikoya qiladi bu o’smir.
"Umidsizlikka berilmang"
Mahalliy o’zbek ziyolilarining ba’zilari Tojikistonda oliy o’quv yurtlarida o’zbek fakultetlari qisqartirilayotgaligini, o’zlarining milliy kamsitilayotganini shivirlab aytishsa-da, fermer Xudoyqul Ismoilov oligohlarda o’zbek bo’limlari hamon bor va yaxshi mutaxassisning millatiga qarashmaydi, deya ta’kidlaydi.
“Aslida respublikamizda qirg’izmi, o’zbekmi e’tibor berishi kerak, o’zimiz ham o’z ustimizda ishlashimiz kerak. To’g’ri, tojik tilida hamma narsani bajarib bo’lmaydi. Rus tili, ingliz tili kerak bo’ladi. Tojik tilini hamma tushumaydiku, odam o’z tilini yo’qotolmaydi. O’zimning jiyanim ingliz tili mutaxassisi bo’ldi. Hozir Hindistonda (Tojikistonga qarashli) davlat idorasida ishlamoqda, lekin hech kim o’zbek deb itarib tashlagani yoq”.
Ilg’or o’zbek ziyolilari nazarida, Tojikiston Qirg’iziston emas va o’zbeklar respublikada baribir o’z o’rnini topib oladi, millatning katta nufuzi hech qachon ma’naviyat va qadriyatlarini yo’qotmaydi.
