Yaqinda Fransiyaga safar qilgan Prezident Shavkat Mirziyoyev Yevropa Ittifoqi va uning har bir a'zosi bilan yaqin sherik bo'lishni istaydi. Uning islohotlar dasturi blokka ulkan umidlar bag'ishlagan. Nima uchun va qanday qilib? Blokning Toshkentdagi elchisi Eduards Stiprais "Amerika Ovozi" bilan suhbatda bo'ldi.
Toshkent, 14-sentabr, 2018:
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Uch haftadan beri Toshkentda bo'lsam, xalqaro hamjamiyatdan katta yordam kutilayotgani haqida ko'p eshitayapman. Xususan G'arbdan va xususan Yevropa Ittifoqidan. Balki O'zbekiston haddan tashqari ko'p narsa kutayotgandir. Yevropa Ittifoqi bera oladigan va berishni xohlaydigan yordamdan ham ko'proq, deb o'ylab qolamiz.
Elchi Eduards Stiprais: Avvalo, xush kelibsiz! Sizni vakolatxonamizda ko'rib, juda xursandman. Taniqli jurnalist bilan suhbatlashayotganimdan juda mamnunman. Akkreditatsiyasi bor (g'arblik) jurnalist hozircha faqat sizsiz.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Ko'payamiz degan umiddamiz.
Elchi Eduards Stiprais: Biz ham shunday umiddamiz, xususan Yevropa Ittifoqidan. Savolingizga kelsak, hamma narsa O'zbekistonning o'ziga bog'liq. O'zbekiston turli xalqaro konvensiyalar va bitimlarga kirgan. BMTga a'zo. Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotiga a'zo. Bu degani qonun ustuvorligi, demokratik erkinliklar, inson huquqlari bilan bog'liq majburiyatlarni o'z zimmasiga olgan. Tashqi dunyo bilan yaqindan hamkorlik istaydi va bu borada oldinga harakat qilmoqda. Iqtisodiy tizim qanday rivojlanishi ham katta ahamiyatga ega. Balki AQShdek erkin bozor iqtisodiyoti yo'lidan borar. Balki ijtimoiy himoya keng ta'minlangan tizimlarga o'xshashni istar, masalan Yevropa modelini ma'qul ko'rar. Lekin eng muhimi, o'ziga bergan va'dasining ustida chiqish, maqsad muvofiq qadam tashlash.
Hamma narsa O'zbekistonning o'ziga bog'liq.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Uzoq davr mobaynida Yevropa Ittifoqi O'zbekistonga nasihat qilib keldi. O'zbekiston bunday qilishi kerak... O'zbekiston bu yo'ldan borishi kerak... Hozirga kelib pozitsiya o'zgargan ko'rinadi. Mana hozir sizni eshitib o'tirib, shuni o'ylayapman: siz O'zbekiston o'zi xohlagan yo'ldan borsin, deyapsiz. Yevropa Ittifoqi esa o'z manfaatlaridan kelib chiqqan holda va imkon qadar uni quvvatlaydi. Oldingidek, iltimos yoki marhamat qilib, huquq va oshkoralik, adolat va qonun ustuvorligi sari harakat qiling, demayapsiz. Vaholanki, yaqingacha shular sizning doimiy eslatmangiz edi. Siyosat boshqacha.
Elchi Eduards Stiprais: Yo'q, hali ham bu borada eslatib turamiz.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Rostan?
Elchi Eduards Stiprais: Albatta. O'zbekiston bu tamoyillarni e'zozlash majburiyatini olgan.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Lekin siz ularni boshqacha targ'ib qilayapsiz hozir.
Elchi Eduards Stiprais: Yo'q. O'zbekiston bizga boshqacha quloq tutmoqda hozir.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Demak, O'zbekiston o'zgarmoqda?
O'zbekiston bizga boshqacha quloq tutmoqda hozir.
Elchi Eduards Stiprais: Ha. Bizning undovimiz o'sha-o'sha, qayerda bo'lmaylik, Yevropa parlamentidamiz yoki bu yerda. Biz o'zgarishlarni tan olamiz. Lekin hali qilinadigan ishlar ko'p. Buni O'zbekiston hukumati, parlamenti, Adliya vazirligi va boshqa organlar, umuman biz bilan ishlaydigan mutaxassislar tushunadi. Majburiy mehnat yoki bolalar mehnati masalasini oling. 10-12 yil oldin qayerda edi-yu, bugun qayerda. O'tgan ikki yil ichida bu boradagi siyosatda ulkan o'zgarishlar bo'ldi. 3-5 yil oldin, ularni hatto muammo deb tan olishmasdi. Bugun ularning qanchalik katta muammo ekani haqida prezident, bosh vazirdan eshitasiz. Ular yechim qidirishmoqda.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Ikki yildan beri shu yerdasiz. Tuzumni ancha bilasiz. Toshkentda faolsiz. Yevropa Ittifoqi bilgani uchun qattiqroq harakat qilishi kerak, hukumatni jadalroq harakat qilishga undashi kerak, kerak bo'lsa, bosim o'tkazishi kerak, deydiganlar bor. Ularga nima deysiz? Imkoniyatdan foydalanib, O'zbekiston tezroq rivojlanishi uchun, kattaroq o'zgarishlar bo'lishi uchun blok hissa qo'shishi kerak, deyishadi. Tanqidchilar nazarida siz hozir asosan kuzatuvchisiz, tomoshabin. Uncha ko'p hissa qo'shmayapsiz, ruhan quvvatlab turibsiz xolos.
Elchi Eduards Stiprais: Bosim ham turlicha bo'ladi. Lekin unday diplomatiya davri o'tib ketdi. Biror davlat boshqa bir davlatni nimadir qilishga majburlashi. Tugadi u paytlar, menimcha. Xalqaro tinchlik va tartib buzilsagina, bosim va keskin choralar haqida o'ylash mumkin.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Instrumentlarni ishga solish, ya'ni.
Elchi Eduards Stiprais: Ha, xalqaro sanksiyalar va boshqa narsalar. Biz hech kimni, hech bir davlatni, hech bir hukumatni majburlamasligimiz kerak. Ijobiy qadamlar tashlang, deya undashimiz mumkin. Foydasi bo'ladi, deya tavsiya berishimiz mumkin.
Biz hech kimni, hech bir davlatni, hech bir hukumatni majburlamasligimiz kerak.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Siz Latviyadansiz.
Elchi Eduards Stiprais: Shunday.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Samarali islohotlarni amalga oshira olgan davlat. Bu haqda ko'p so'rashsa kerak. Latviya haqida bu yerda Yevropa Ittifoqining boshqa a'zolariga qaraganda ko'proq bilishadi. O'zbekiston, hukumat va jamoatchilik, sizning tajribangiz, xato va yutuqlaringizdan qanday saboqlar olsa bo'ladi?
Elchi Eduards Stiprais: Bir narsa, nazarimda, juda muhim: koordinatsiya, islohotlar jarayonini muvofiqlashtirish. Jumladan, xalqaro hamjamiyat bilan ishlashda katta ahamiyatga ega, chunki u sizga islohotlarda madad ko'rsatmoqchi. O'zbekiston xalqi qilishi kerak bo'lgan ishlarni biz qilib bermaymiz. Biz yordamlashamiz. Zaruriyatga qarab, ko'maklashmoqchimiz. O'z tajribamizdan kelib chiqib, turli sohalarda rivojlanish, globalizatsiya davridagi sinovlardan eson-omon chiqish uchun quvvatlashimiz mumkin. Muayyan tizimlarda muayyan yordam beramiz.
O'zbekiston xalqi qilishi kerak bo'lgan ishlarni biz qilib bermaymiz. Biz yordamlashamiz.
Nazarimda, muammo bu yerda mablag' ozligida emas. Bilim va kadrlar zarur. Bor mablag'ni qanday va nimaga sarflashni bilish kerak. Davlat tizimida ham, xususiy sektorda ham. Eng muhim masalalar nima va ularni qanday hal etish mumkinligini belgilab olish eng dolzarb vazifa. Buning uchun qanday va qancha tashqi yordam kerakligini aniqlab olish zarur. Yevropa Ittifoqi har jihatdan talabni qondirishi mumkin, demayman. AQSh, Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur va hatto Rossiydan o'rganish mumkin. Hammadan nimadir olasiz, o'rganasiz.
Xususiy sektor, afsuski, o'tgan 25 yil izolyatsiyada bo'ldi. Ko'plab bizneslar tashqi ta'sirdan, raqobatdan uzoqda bo'ldi. Endi esa ular mana shunday ta'sir va sinovlar bilan yuzlashadi. Yashab qolish uchun esa o'z ustida ishlashi, raqobat qilishga shaylanib, xalqaro me'yor va ko'nikmalarni o'rganishi kerak bo'ladi.
Amaliyot muhim, masalan, marketing va boshqa yo'nalishlarda. Biz menejment bo'yicha trening dasturi yuritamiz, Tijorat va sanoat palatasi bilan hamkorlikda. Kichik va o'rta bizneslarning 600 dan oshiq menejerini treningdan o'tkazdik. 130 dan ortiq biznes xodimlari Yevropa Ittifoqi kompaniyalaridan amaliyot o'tadi.
Bir narsa, nazarimda, juda muhim: koordinatsiya, islohotlar jarayonini muvofiqlashtirish.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Yevropa Ittifoqi yirik biznes sherik, to'g'rimi?
Elchi Eduards Stiprais: Ha, ancha salmoqli, 3-4 o'rindamiz, statistikaga ko'ra.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": O'tgan ikki yilda qancha sarmoya olib kirdingiz?
Elchi Eduards Stiprais: Aytish qiyin.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Katta sonda emas.
Elchi Eduards Stiprais: To'g'ri. Asosiy omil - ishonch pastligi. Hozirgi zamonda investitsiya ilg'or texnologiya bilan chambarchas bog'liq. Katta moliy haqida gap ketadi. Sarmoya qilaman degan tomon olib kirgan puli himoya qilinishiga ishona olishi kerak. Daromadini olib chiqib keta olishi kerak. O'zbekistonda esa bu borada tajriba o'tgan 20 va undan oshiq yil ichida maqtovga loyiq bo'lmadi. Shu bois bizneslar shoshmayapti va hali ancha mehnat qilish kerak.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Ishonchni shakllantirish kerak.
Elchi Eduards Stiprais: Xuddi shunday. Hukumat qattiq harakatda, ko'rib turibmiz. Qonunchilik bobida, ayniqsa. Bizneslar uchun imkoniyatlar va imtiyozlarni ta'minlash, soliq tizimini isloh qilish, soddalashtirish, ish berishni osonlashtirish, mehnat bilan bog'liq jarayonlarni yengillashtirish - bular arzigulik qadamlar, chuqur ahamiyatga ega. Lekin gap endi bu qonunlarning qanday va qanchalik aks etishida.
Qonun ustuvorligini ta'minlash oson ish emas. O'zbekiston sudlari qanday ishlab kelganini bilamiz. Adolatsizlik chuqur ildiz otgan edi. Hozirgi o'zgarishlarni sarmoyadorlar tushuna boshlashi uchun vaqt kerak. Men optimistman. Hozir kirayotganlar ancha yuqori daromad qilishi mumkin. Qanchalik qo'rqmasang, shunchalik yutasan, deyishadi-ku. Menimcha, shunday.
Lekin gap endi bu qonunlarning qanday va qanchalik aks etishida.
Bunday muhitlarda ishlab o'rgangan xalqaro bizneslar kelaveradi, chunki aynan shunday maqsadlar uchun moliyasi bor. Imkoniyatlarni ko'rishadi. Imkoniyatlar esa bor.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Brusselda o'tirgan siyosatchi nima uchun O'zbekistonga qiziqadi? Bu mamlakat yoki Markaziy Osiyo mintaqa sifatida nimasi bilan sizni o'ziga tortadi? Yevropa Ittifoqi uchun strategik ahamiyati nimada?
Elchi Eduards Stiprais: O'zbekiston - Markaziy Osiyoning markazi. Biz uchun bu mamlakat Yevrosiyo kontinentining o'rtasida. Bu yerda biror ko'rgulik bo'lsa, butun kontinentga ta'sir ko'rsatadi. Buni hamma juda yaxshi tushunadi.
Mintaqa janubi esa tahlika maydoni. Afg'oniston 40 yildan beri notinch. Biz bunga ko'z yuma olmaymiz. Barqarorlik va farovonlik biz uchun muhim. O'tgan ikki yil ichida mintaqaviy hamkorlik sari salmoqli qadamlar tashlandi. Mintaqaviy va mintaqalararo aloqa, sheriklik sari intilish bor.
Markaziy Osiyo xaritasiga qarasangiz, O'zbekiston uning yuragida. Usiz hech qanday bog'lanish yo'q, hamkorlik rivojlanmaydi. O'zbekistondagi ijobiy o'zgarishlar qo'shni Tojikistonga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi, aks holda u ajralib qolgan.
Markaziy Osiyo xaritasiga qarasangiz, O'zbekiston uning yuragida. Usiz hech qanday bog'lanish yo'q, hamkorlik rivojlanmaydi.
Turkmaniston, Qozog'iston, Qirg'izistonning O'zbekiston bilan qo'shni hududlarida iqtisodiy rivojlanish bo'lishi uchun O'zbekistonda rivojlanishga guvoh bo'lishimiz kerak. Hamma narsa bir-biriga bog'liq. Yevropa Ittifoqi regional loyihalar, xususan mintaqaviy hamkorlik, chegara osha tijorat bobida loyihalarni quvvatlashni xohlaydi. Markaziy Osiyo dunyo bilan yaxshiroq bog'lansa, bizga ham foyda.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Bir necha yillar oldin Yevropa parlamentining britaniyalik a'zosidan intervyu olganimda u O'zbekistonni iqtisodiy-siyosiy jihatdan juda qoloq tizim deya ta'riflagan edi. O'zbekiston hukumati bilan til topisha olmasak kerak, deya umidsizlangan edi. 10 yilcha oldin... Siz, diplomat sifatida, bu davlat bilan ishlashingiz kerak. Sizni bu yerga yo'llagan tomonni ham boxabar qilib turishingiz, muhim jarayonlarni to'g'ri tushuntirib bera olishingiz kerak. O'zbekistonni tushuntirish osonlashdimi hozir? Bu yerdagi dinamikani Yevropa Ittifoqiga qanday tafsiflayapsiz?
Elchi Eduards Stiprais: Men ikki yil oldin boshqa davlatga kelgan edim, deyapman. Hozir boshqacha.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Shunchalik o'zgardimi?
Elchi Eduards Stiprais: Ha, chunki o'zgarishlar ichida yashayapmiz. Har kuni guvohmiz.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Va eshitayapsiz.
Elchi Eduards Stiprais: Ha, tinglayapmiz. O'z ko'zimiz bilan ko'rayapmiz. Boshqalarning, masalan, jurnalistlarning tahliliga qarab emas, aytish joiz, o'zim ko'rib, tanishib, bilayapman.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Ekspertlar ham bor.
Elchi Eduards Stiprais: Ha.. Biroq, aytish kerak, davlat o'zgardi. Hukumat bilan muloqot bugun real, mazmunli va jadal. Nomiga gaplashish endi yo'q. Muhohakamalar qizg'in, eng qiyin masalalar ham ochiq tilga olinadi. Bu nozik deya chetga surilmaydi.
Biz teng sheriklar sifatida gaplashayapmiz... Muloqot ruhi va ko'lami misli ko'rilmagan darajada o'zgardi.
Rasmiy bayonotlar va o'zaro ayblovlar zamoni poyoniga yetib, jonli muloqot boshlangan. Bir-birimizni ayblab, bir-birimiga qo'yayotgan ayblovlarni inkor etib o'tirganimiz yo'q. Biz teng sheriklar sifatida gaplashayapmiz. Faqat biz, Yevropa Ittifoqi, emas. AQSh va boshqalardan ham shuni eshitasiz. Muloqot ruhi va ko'lami misli ko'rilmagan darajada o'zgardi.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Lekin bu sinov... Dinamikani kuzatib, tahlil qilib, qadam tashlash, izlanish, mehnat. Biz jurnalistlar uchun ham shunday. Har qanday o'zgarishni yoritish bizdan ham o'zgarish talab qiladi.
Hozir Toshkentda xalqaro hamjamiyat vakillari bugungi jarayonlarga qarab, bir yoqadan bosh chiqarishga harakat qilayaptimi? Muvofiqlashgan pozitsiya shakllanganmi?
... eng muhim rolni O'zbekiston hukumati bajaradi va bajarishi ham kerak. Jarayonga u yetakchilik qilishi kerak.
Elchi Eduards Stiprais: Ha, islohotlarda yordamlashish borasida yakdillik bor. Biz BMT vakolatxonasi bilan, bu tashkilot vakili Freyzer xonim bilan, Jahon banki va Osiyo Taraqqiyot banki bilan, shuningdek, boshqa yirik donorlar bilan bir doiradamiz. Maqsad va yondashuv bir. Bu jarayonda albatta eng muhim rolni O'zbekiston hukumati bajaradi va bajarishi ham kerak. Jarayonga u yetakchilik qilishi kerak. Xalqaro yordam nimaga qanday yo'naltirilishini ular hal etib, samara berishini ta'minlashi kerak.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Bilasizmi, elchi janoblari, Toshkentda sizni maqtab, bu "yangi avlod" diplomati, deyishayapti. Sizni lider sifatida ko'rishadi, bizni e'tibor bilan tinglaydi, deyishadi. Buni nafaqat O'zbekiston diplomatlaridan, balki hukumatning boshqa qismlaridan ham eshitdim. O'zbekistondagi yangi avlod haqida savollar talay. Qiziqish katta. Yangi avlodning roli sezilarlimi, salmoqlimi? Vashintonda ham shuni so'rashadi O'zbekiston haqida gap ketganda. Toshkentda va umuman tuzumda yangi avlod ta'siri haqida nima deysiz?
Elchi Eduards Stiprais: Yoshiga qarab baholamagan bo'lar edim.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Gap yoshdamas?
Elchi Eduards Stiprais: Gap ruhda. Ruha yosh bo'lishingiz mumkin.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": To'g'ri.
O'zbekiston iqtidor bobida hali ochilmagan dunyo.
Elchi Eduards Stiprais: Men kabi 50 yoshda ham, masalan. O'zbekistonda yangi avlod turli jabhalarda namoyon. To'g'ri, hukmron doiralarda avlodlar yangilangan. Dunyoga boshqacha qaraydi, boshqacha ishlaydi. Kimningdir buyrug'ini bajarsa ham yoki o'zi qaror qiluvchi rolda bo'lsa ham. Fikrini aytishda, rahbarlar bilan muloqot va fikr almashishda ham bu seziladi. Lekin mentalitet o'zgarishi, buyruqbozlikka va kattalarga xo'p deyishga asoslangan tizim yangilanishi uchun ko'p vaqt va harakat kerak.
Lekin hozirgi avlodga qarab baribir yangiliklarni sezasiz. Davlat ishidagilarda ham, xususiy sektorda ham. O'zbekiston iqtidor bobida hali ochilmagan dunyo. Lekin odamlar bilimi va tajribasini ko'rsatishni maqtanish deb o'ylab, yashiradi. Muvaffaqiyatini ko'rsatgisi kelmaydi.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Hozir ham shunday, o'sha azaliy odat.
Elchi Eduards Stiprais: Shunday. Sharq dunyosida minglab yillardan beri shunday. juda chuqur ildiz otgan. Ajralib turish yaxshimas, hamma qatori bo'lishingiz kerak. Xitoy va yapon madaniyatida ham shunday.
Shunga qaramasdan G'arb va Yevropa ta'siri ham seziladi. Muvaffaqiyat tan olinishi, ko'rsatilishi, quvvatlanishi kerak. Undan xavfsiramaslik kerak.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Muhokama qilinishi lozim.
Elchi Eduards Stiprais: Albatta.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Odamlar ko'rishi kerak.
... muvaffaqiyat odamlarga ilhom beradi, ularni oldinga yetaklaydi.
Elchi Eduards Stiprais: Chunki muvaffaqiyat odamlarga ilhom beradi, ularni oldinga yetaklaydi. Insonda o'ziga nisbatan ishonchni oshiradi. Havas qilishadi, harakat qilishadi. Albatta, sharqona qadriyatlar chetga surilmasa kerak, ayniqsa oilaga hurmat, qarindosh-urug'chilik, mahalla-kuyga izzat, mehr-oqibat. Lekin inson yutug'i tan olinishi kerak. Har bir xalqqa namunali vakillar kerak, qahramonlar. Oldinga ketish uchun zarur.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Muvaffaqiyat sirlarini bo'lisha olishi kerak. Bu insonlar kim ekanini odamlar bilishi lozim.
Elchi Eduards Stiprais: Shunday.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Yuzini ko'rsata olishi kerak, shundaymi?
Elchi Eduards Stiprais: Qo'rqmasligi kerak.
Har bir xalqqa namunali vakillar kerak, qahramonlar. Oldinga ketish uchun zarur.
Navbahor Imamova, "Amerika Ovozi": Sizga boshida aytganimdek, biz nafaqat O'zbekiston siyosiy doiralariga balki Toshkentdagi chet el diplomatlariga ham yaqinlasha olmas edik. Gapirish muammo tug'dirishi mumkin, u yoki bu mavzu juda nozik, deb biz bilan muloqot qilishmas edi. Yevropa diplomatlaridan ham shuni eshitganmiz. Siz bilan yuzma-yuz, idorangizda o'tirib, shunday ochiq suhbat qilayotganimdan juda mamnunman. Katta rahmat sizga!
Elchi Eduards Stiprais: Kelganingiz uchun sizga rahmat!
Facebook Forum