12- mart kuni Vashingtonda O’zbekiston va Amerika tashqi ishlar vazirlari muloqot qildi. Davlat kotibi Jon Kerri O’zbekiston Tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilovni qabul qildi. Bir necha daqiqalik uchrashuvda, asosan, Afg’oniston bo’yicha hamkorlik, Markaziy Osiyo xavfsizligi, iqtisodiy rishtalar va inson huquqlari masalasi tilga olingan.
Komilov bilan muloqot oldidan Jon Kerri shunday dedi:
“Bugun biz xavfsizlik va o’zaro yordam masalasi haqida gaplashib olmoqchimiz. O’zbekiston bizga juda, juda muhim sohada yordamlashmoqda, Afg’onistondagi kuchlarimizga zarur mahsulotlar yetkazib berishda. Shuningdek, bu davlat Afg’onistonda yangi insfrastruktura tizimlari barpo etish, temir yo’llarni yaxshilash hamda elektr toki bilan ta’minlashda ko’maklashayapti. Bugun muhokama qilinadigan yana bir masala – inson huquqlari. Shuningdek, boshqa mavzular ham bor. Tashqi ishlar vazirini olqishlayman va hamkorlik uchun minnatdorchilik bildiramiz”.
Abdulaziz Komilov:
“Bugungi muzokaralarda siyosiy, iqtisodiy va gumanitar masalalar yuzasidan fikr almashamiz. Albatta, Afg’oniston muammosini muhokama qilamiz. Qo’shma Shtatlar bilan hamkorlik biz uchun muhim va bunday hamkorlik Afg’onistonga tinchlik va barqarorlik olib kelishida va butun Markaziy Osiyo tinch yashashida o’ziga xos rol o’ynaydi”.
O’zbekiston delegatsiyasi uchun AQSh Mudofaa vazirligi, Davlat xavfsizligi kengashi va Kongressda ham uchrashuvlar rejalangan. Toshkentlik mehmonlar orasida Mudofaa va Tashqi savdo singari vazirliklar, Milliy xavfsizlik kengashi va boshqa organlardan vakillar hamda Oliy Majlis a’zolari, xususan, Senatdan Tashqi aloqalar qo’mitasi raisi Sodiq Safoyev va Qonunchilik palatasidan Demokratik institutlar, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari qo’mitasi raisi Akmal Saidov ham bor.
Kecha Saidov O’zbekiston Inson huquqlari milliy markazi nomidan Vashingtonda Notijoriy huquq xalqaro markazi rahbariyati bilan memorandum imzolagan. Unga ko’ra, ikki tashkilot o’zaro hamkorlikni yo’lga qo’yib, fuqaro jamiyati, oshkoralik va ijtimoiy taraqqiyot yo’lida birga ishlaydi.
O’zbekiston elchixonasining bildirishicha, memorandum imzolangani respublika Qo’shma Shtatlar bilan inson huquqlari bobida yaqindan ishlashga harakat qilayotganini anglatadi.
Notijoriy huquq xalqaro markazi - Ozarbayjon, Ukraina, Gruziya va Qirg’iziston singari sobiq sovet davlatlarida fuqaro jamiyatini shakllantirish va bu borada zarur qonunlar qabul qilishda yordamlashib kelayotgan tashkilot. Rossiya, Tojikiston, Qirg’iziston, Qozog’iston, Turkmaniston hamda Afg’onistonda o’z idoralariga ega. Shuningdek, Vengriya, Bolgariya va Iordaniyada ham faoliyat olib boradi.
Konkret maqsad nima? Markaz vitse-prezidenti Nataliya Burjaliyning bayon qilishcha, maqsad - tenglik va milliy qonunchilikka asoslangan holda, mavjud tizimni hurmat qilgan ravishda konstruktiv hamkorlik olib borish.
O’zbekiston va Amerika orasidagi bugungi aloqalarda Afg’oniston markaziy o’rinda. Islom Karimov va uning ma’muriyati oxirgi paytlarda Vashingtondan ko’proq harbiy yordam so’ray boshlagan. Shu kunlarda chegara xavfsizligi uchun bir necha texnik moslama uzatishga qaror qilingan. Lekin Toshkent Vashingtondan qurol-aslaha sotib olish niyatida ekanini ochiq bildirgan. Yaqinda O’zbekistonga safar qilib, prezident Karimov bilan muloqot qilgan AQSh kongressmenlari bu masalani muhokama qilib, Davlat departamenti rasmiylarini savolga tutdi.
AQSh Davlat kotibi muovini, mintaqa bilan aloqalarga mas’ul Robert Bleyk (Robert Blake) deydiki, O’zbekiston jangovar qurol so’rayotgani yo’q va Amerika nazarida Markaziy Osiyoning biror davlatiga nisbatan favquloqqa ektremistik tahdid yo’q. Lekin, deydi u, Vashington O’zbekistondek hamkorlariga chegara xavfsizligini ta’minlash, qoradori savdosiga qarshi kurash singari muhim sohalarda yordam berishi kerak. Obama ma’muriyatining pozitsiyasi shu. O’zbekiston Afg’onistonga zarur yuk tashiladigan Shimoliy Ta’minot Tizimining muhim qismi ekan, kelasi ikki yil ichida Toshkent bilan aloqani buzmaslik kerak.
O’zbekistonga nisbatan Kongressda munosabat turlicha. Demokratlar va respublikachilar orasida Karimovga diktator sifatida qarab, “uning repressiv tuzumi bilan hamkorlik qilish biz uchun sharmandalik” deydiganlar ko’p.
Lekin Kaliforniyadan respublikachi Dana Rorabaker (Dana Rohrabacher) singari kongressmenlar fikricha, O’zbekistondagi vaziyat Amerikaga yoqadimi yo’qmi, bu davlat yordami hozir juda muhim va respublika taklif-iltimoslarini jiddiy qabul qilish kerak.
Kaliforniya shtatidan demokrat qonunchi Bred Sherman (Brad Sherman) esa safdoshi fikrini rad etgan holda, AQSh inson huquqlari targ’ibotiga ko’proq e’tibor qaratib, matbuot va so’z erkinligiga urg’u berishi lozim, deydi.
“Davlatlar bilan hamkorlikdan qanchalik manfaatdor bo’lmaylik, o’z qadriyatlarimizni oyoq osti qilmasligimiz, vijdonan ish tutishimiz kerak”, - deydi Sherman Kongressda o’tgan muhokamada.
Vashingtondagi uchrashuvlar oldidan “Human Rights Watch” inson huquqlari tashkiloti Jon Kerrini O’zbekiston rasmiylari bilan ochiq va vijdonan gaplashishga undadi.
Mamlakatda inson huquqlari bilan bog’liq ahvol xarob va Amerika Islom Karimov va uning ma’muriyatini konkret o’zgarishlar qilishga undashi kerak, deydi Stiv Sverdlov (Steve Swerdlow), Markaziy Osiyo bo’yicha bosh mutaxassis.
Davlat departamenti rasmiylari bunday chaqiriqlarga “biz hamisha ochiq gaplashamiz va inson huquqlari ahvoliga ko’z yumayotganimiz yo’q”, deb javob beradi. Respublikadagi “asl vaziyat bizga yaxshi ma’lum”, deydi diplomatlar.
