Markaziy Osiyo

Tojikiston matbuoti bugun qay ahvolda?

11-mart — Tojikistonda matbuot kuni

Izohlarni o'qing

11-mart – Tojikistonda matbuot kuni poytaxt Dushanbe va mintaqalarda davlat organlari masʼullari ishtirokida nishonlandi. Ammo hech bir tadbirda na mamlakatda soʻz erkinligining holati va na jurnalistlar va ommaviy axborot vositalari duch kelayotgan muammolar tilga olindi. Vaholanki, 2020-yil jurnalistlar uchun juda ogʻir kechdi.

1912-yilning 11-marti – Markaziy Osiyoda birinchi tojik tilidagi gazeta «Buxoroi sharif» chop etilgan kun. Tojikistonda har yili bu sana matbuot kuni sifatida qayd etiladi. Joriy yil ham poytaxt Dushanbedagi “Milliy kitobxona” hamda Sugʻd va Xatlon viloyatlarida, shahar va tumanlarda matbuot kuni qayd etildi. Tadbirlarda turli tanlovlar gʻoliblari eʼlon qilinib, tashakkurnoma va sovgʻalar topshirildi. Tojik matbuoti erishgan yutuqlar taʼkidlandi.

Jurnalist Nabi Yusufovning aytishicha, COVID-19 pandemiyasi Tojikistonda ogʻir yukni arang tortib borayotgan matbuot uchun yangi bosh ogʻrigʻi boʻldi.

“Koʻplab ommaviy axborot vositalari masofadan turib ishlashga oʻtdi. Baʼzi OAVlar iqtisodiy yetishmovchiliklar ortidan ishchilari sonini qisqartirishga majbur boʻldi. Hatto baʼzilari vaqtincha ishni butunlay toʻxtatishga majbur boʻldi. Baʼzi gazetalar bir oyda bir-ikki martadan chop etildi, xolos. Bularning hammasi tojik jurnalistikasiga manfiy taʼsir koʻrsatdi”, - deydi Yusufov.

Rasmiylar bu fikrlarga qo’shilmaydi. Ularga ko’ra, mamlakatda soʻz erkinligi taʼminlanishi uchun barcha qonuniy asoslar mavjud.

Tojikistonda vaqtli matbuot nashrlari qaydga olinadigan Madaniyat vazirligi masʼulining aytishicha, Tojikistonda jurnalistlarning erkin faoliyat yuritishi uchun barcha qonuniy imkoniyatlar yaratilgan.

Mamlakatda axborot maydonining aksariyatini mustaqil ommaviy axborot vositalari tashkil etadi, deydi Madaniyat vazirligi nashriyot va matbuot boʻlimi boshligʻi Rahmonali Sheraliyev.

“Hozirgacha Tojikistonda 376 gazeta, shu jumladan, 112 davlat va 264 xususiy, 245 jurnal, shundan 114 davlat va 131 xususiy, 319 bosmaxona, shundan 37 davlat, 282 xususiy, 71 nashriyot, shulardan 10 tasi davlat va 61 tasi xususiy, 11 ta axborot agentligi, shu jumladan, 1 ta davlat va 10 ta xususiy shaklda tashkil topgan boʻlib, samarali faoliyat qilmoqda. Ushbu koʻrsatkichlardan davlat muassasalari 26,8 foizni va xususiy muassasalar 73,2 foizni tashkil etadi va bu Tojikistonda soʻz erkinligi sektorining barqaror rivojlanishining yuqori darajasidan dalolat beradi”, - deydi u.
“Biz bugungacha mustaqil ommaviy axborot vositasini davlat qaydiga olish uchun boʻlgan biror bir murojaatni rad etib, qaytarmadik”, - deya qo’shimcha qiladi rasmiy.
Tojikiston Oliy Majlisi Milliy Majlisi raisining birinchi oʻrinbosari, Sugʻd viloyati raisi Rajabboy Ahmadzoda 11-mart kuni jurnalistlar bilan uchrashuv paytida matbuotga yuqori baho berdi.
“Darhaqiqat, matbuot va boshqa ommaviy axborot vositalarining jamiyat hayotidagi oʻrni juda katta va ularning samarali faoliyati jamoatchilik fikrini shakllantirishga va mavjud muammolarni aks ettirishga va hal qilishga yordam beradi.
Shunisi eʼtiborga loyiqki, hozirgi paytda, jamoatchilikning maʼlumotga ehtiyoji ortib borayotgan paytda, ommaviy axborot vositalari xodimlari voqealarni yoritish va jamiyatning dolzarb muammolarini tahlil qilish uchun astoydil harakat qilishadi va qalam kuchi orqali iqtisodiyotning turli sohalarini rivojlantirishga hissa qoʻshadi. Tojikiston Prezidenti Emomali Rahmon taʼkidlaganidek, bugungi kunda matbuot hayotning ajralmas qismi hamda erkin va demokratik jamiyatimizning juda muhim va ajralmas qismidir”,– dedi Rajabboy Ahmadzoda.
Tahlilchilar fikricha, hukumatdorlar matbuotning xizmati va zaruratini goh-goh majlislarda taʼkidlab turishadi, ammo amalda ishlar juda sust.
Tahlilchi Sayidmuhammad Doʻstmuhammadiyonning aytishicha, Tojikiston axborot toʻqnashuvlarida hatto aholi jihatidan ham kichik boʻlgan qoʻshni Qirgʻizistonga ham teng kela olmaydi. Axborot asrida jurnalistlarni qoʻllab-quvvatlash oʻrniga, ularga sunʼiy gʻov-toʻsiqlar yaratishadi, deydi u.
Pandemiya paytida tojikistonlik jurnalistlar duch kelgan yana bir muammo ishonchli maʼlumotlar tanqisligi boʻldi. Jurnalistlar uchun rasmiylardan ishonchli maʼlumotlar olish ham har doimgidan qiyin kechdi. Boz ustiga aynan oʻtgan yili Tojikiston Maʼmuriy huquqbuzarlik kodeksiga oʻzgartirish va qoʻshimchalar qoʻshish haqidagi qonun asosida koronavirus va boshqa inson hayoti uchun xavf soladigan yuqumli kasalliklar haqida yolgʻon maʼlumot tarqatgan shaxs, jurnalist va OAVga jarima tayinlandi.

Bu holat shundoq ham maʼlumot ololmayotgan jurnalistlar faoliyatini yana sustlashtirdi. Natijada mamlakat ichida ishonchli maʼlumot olish yana ham qiyinlashdi. Odamlar koronavirus bilan bogʻliq haqiqiy maʼlumotlarni bilolmay qoldi. Rasmiy maʼlumotlar va xorijda turib amaldagi hukumat muxoliflari tomonidan tarqatilgan maʼlumotlar orasidagi katta tafovut mamlakat ichidagi odamlarning oʻzini gangitib qoʻydi. Kim nimaga ishonishini bilmay qoldi.

Tojikistonda jurnalistlarga turli bosim va hujumlar qilinishi ham tez-tez kuzatilib turiladi. Shu yilning 4-mart kuni “Ozod Yevropa/Ozodlik” radiosi tojik tilidagi xizmatining ikki xodimi – Mullorajab Yusufzoda va Shahlo Abdulloyevaga navbatdagi koʻrsatuvni tayyorlash paytida tahdid va hujum boʻlgan. “Ozodlik” radiosi prezidenti Jeymi Flay bu holat jurnalistlar oʻz kasbiy vazifasini bajarayotgan paytda roʻy berganligini taʼkidlab, bu holatni qoraladi.

Albatta, soʻz erkinligiga boʻlgan tahdid, jurnalist yoki mustaqil OAVga boʻlgan bosimlar xalqaro jamoatchilik va huquq homiylari eʼtiboridan chetda qolmaydi. Koʻplab xalqaro tashkilotlar bunday holatlarni tanqid qilib keladi.

8-mart kuni Jurnalistlarni himoya qilish qoʻmitasi (CPJ) “Tojikiston hukumati jurnalistlar Shaxlo Abdulloyeva va Mullorajab Yusufzodaga qilingan hujumni sinchkovlik bilan tekshirishi va aybdorlarni javobgarlikka tortishi kerak”, degan bayonot bilan chiqdi.

«Tojikiston hukumati jurnalistlar Shahlo Abdulloyeva va Mullorajab Yusufzodaga qilingan hujumga jiddiy yondoshishi, puxta va tezkor tergov oʻtkazishi va jinoyatchi javobgar boʻlishini taʼminlashi kerak. Tojikistondagi jurnalistlar oʻz ishlarini xavfsiz va qoʻrqmasdan bajarishlari kerak va huquqni muhofaza qilish organlari ularning bunga qodirligini taʼminlashlari zarur», - deydi Jurnalistlarni himoya qilish qoʻmitasining Yevropa va Markaziy Osiyo dasturi koordinatori Gulnoza Said.

Ayni paytda Tojikiston soʻz erkinligi holati tashvishlanarli boʻlgan davlatlardan biri boʻlib qolmoqda.

Jahon matbuot erkinligi indeksi (Worldwide Press Freedom Index) boʻyicha, “Chegara bilmas muxbirlar” (Reporters Without Borders) xalqaro nodavlat tashkiloti tomonidan eʼlon qilingan dunyodagi matbuot erkinligi reytingida Tojikiston dunyodagi soʻz erkinligi holati yomon davlatlardan biri sifatida qayd etilib, 180 davlat ichida 161-oʻrinni egallagan.