Shvetsiyaning eng yirik kompaniyalaridan biri “TeliaSonera” O’zbekistonda biznes qilish uchun bu davlat rahbarining qizi Gulnora Karimovaga yuzlab million dollar pora berganlikda ayblanar ekan, omma dahshatda. Shvetsiya boshqa Skandinav mamlakatlari qatorida korrupsiyadan eng toza jamiyatlardan biri hisoblanadi. 10 millionga yaqin aholiga ega osuda o’lka oshkoralik va shaffoflikda dunyoda yuqori o’rinda turadi. O’tgan uch yil mobaynida shved xalqi O’zbekiston, yulg’ichlik va uyali telefon sanoatining kirdorkorlari haqida ko’p narsani bilib oldi.
Ola Uesterberg (Westerberg) - Shetsiyaning kamtarin va mehnatkash jurnalistlaridan, Tidningarnas Telegrambyrå (TT) axborot agentligining muxbiri. Usterberg mamlakat yaqin tarixidagi eng katta masalalarni yoritgan bo’lishi mumkin lekin bilmagan narsasini ochiq tan oladi.
Neytral, chekka, tinch, farovon va so’lim bir mamlakatning O’zbekiston bilan uncha ishi yo’q edi balki, biroq “TeliaSonera” mobil kompaniyasi uchun respublika Markaziy Osiyodagi boshqa jamiyatlar singari ochilmagan dunyo, biznes qilish uchun ayni muddao edi.
Shvetsiya Bosh prokuraturasining bildirishicha, davlat va aksionerlar egalik qiladigan “TeliaSonera” Prezident Islom Karimovning qizi Gulnora Karimovaga ulkan miqdorda pora berib, O’zbekiston bozoriga kirib borgan va bugungacha faoliyat yuritmoqda. Jurnalistik tekshiruvlar gap kamida 340 million dollar haqida ketayotganini ko'rsatadi. Yevrosiyo davlatlari bo’ylab “TeliaSonera” yarim milliardga yaqin xaridorga ega. “Ucell” mobil xizmatidan foydalansangiz, bilingki, siz “TeliaSonera” tizimidasiz.
Ola Uesterbergning hikoya qilishicha, pora berganlik haqidagi ayblovlarni boshida tan olmagan kompaniya o’zini himoya qilishga harakat qildi lekin u yollagan advokatura qing’ir ishlarni yashira olmadi, nafaqat O’zbekistonda balki sobiq ittifoqning boshqa davlatlarida ham, jumladan Tojikiston, Ozarbayjon, Qozog’istonda. 2013-yilning boshida Lars Nayberg kompaniya rahbarligidan ketdi, keyinroq esa yuqori lavozimdagi yana to’rt kishi.
Biroq qog’ozbozlik va turli yuridik talablar tufayli tergov juda sekin kechdi va kechmoqda. Ola Uesterberg o’z tasarrufidagi ma’lumotlarga tayanib shuni aytadiki, O’zbekiston bilan bog’liq ish bo’yicha yil oxirigacha bir necha kishiga jinoiy ayblov qo’yilishi muqarrar. “TeliaSonera” ga ishlagan bu shaxslar allaqachon ogohlantirilgan.
O’zbekiston hukumati shved tergovchilari bilan hamkorlik qilmayapti va ularning iltimoslarini qondirmagan, deydi jurnalist o’zi bilganlariga asoslanib. Lekin, deya qo’shadi Uesterberg, masalaga Amerika aralashgani jarayonni jadallashtirishi aniq.
AQSh ta’siri allaqachon sezilmoqda, masalan Shveytsariya va Shvetsiyadagi banklarda Gulnora Karimovaga tegishli deya gumon qilingan hisoblarning muzlatilgani ortida Vashington bosimi turibdi, deydi u.
Prezident qiziga pora berib O'zbekistonda biznes boshlagani da'vo qilinayotgan Norvergiyaning “Telenor” va Gollandiya hamda Rossiyada asoslangan VimpelCom va MTS kompaniyalarining aksiyalari ham Nyu-Yorkdagi qimmatbaho qog’ozlar bozorida pullanadi, qolaversa AQShdek eng yirik moliyaviy tizimni chetlab o’tish bu xalqaro bizneslar uchun juda qiyin.
Shunday ekan, Amerika ularning qora ishlarini tekshirishga kirishgani yaqin kelajakda yana ko’p narsalar ayon bo’lishidan darak beradi, deydi Ola Uesterberg. Biroq O’zbekiston juda yopiq tuzum. Oxir-oqibat nima bo’lishini bashorat qilish qiyin.
“TeliaSonera” O’zbekistonda maxfiy xizmat bilan hamkorlikda iste’molchilarning telefon muloqotlarini zimdan kuzatish uchun imkoniyat yaratib berganlikda, shuningdek, paxta kampaniyasida qatnashganlikda ham qoralanadi. Ola Uesterberg deydiki, “Ucell” mijozlari hamon maxfiy kuzatuv ostida bo’lsa ajabmas, chunki bu ish bas qilingani haqida hech qanday isbot yo’q.
Lekin “TeliaSonera" bir necha oy oldin O’zbekistonda uning xodimlari majburiy mehnatga bosh egmaydi va paxta kampaniyasi uchun bir tiyin ham berilmaydi deya ogohlantirgan va maxsus bayonot bergan.
Shvetsiya xalqi boshida “TeliaSonera” naqadar qora biznes qilayotganiga ishonishga qiynaldi, deydi Ola Uesterberg, ammo bugunga kelib bu haqda shu qadar atroflicha ma’lumotga egaki, hatto o’rganib ham qoldi. Hukumat va axborot vositalari jiddiy e’tibor qaratar etar, kompaniya qattiq bosim ostida, deydi jurnalist, biroq xulosa qilishga hali erta.
O’zbekiston bilan bog’liq xabarlar shved telekanal va nashrlarida tez-tez chiqib turadi. Uch yil oldin bu davlatning kichik bir shahrida siyosiy muhojirlikda yashayotgan Obidxon qori Nazarov uyi oldida otib ketilgan edi. Uzoq hushsiz yotgan imom endi o’ziga kelmoqda. Uni nishonga olganlikda gumon qilingan shaxs yaqinda Rossiya tomonidan Shvetsiyaga topshirildi. Stokgolmda tergovchilar bu ishni oxiriga yetkazib, qoriga uyushtirilgan suiqasd ortida kim turganini aniqlash umidida. Vaziyatdan yaxshi xabardor Ola Uesterbergning “Amerika Ovozi” ga aytishicha, bu oson kechmaydi. Lekin, deydi u, jurnalistik tekshiruvlar davom etar ekan, haqiqatga tobora yaqinlashsak ajabmas.
