AQSh Oliy sudi abort huquqi bilan bog'liq konstitutsion kafolatni bekor qildi

AQSh Oliy sudi deyarli 50 yil oldin chiqargan qarorini bugun bekor qildi. Yangi qarorga ko'ra, abort qildirish huquqi bilan bog'liq qonunlarni endi shtatlarning o'zi qabul qiladi va federal organlar bu masalaga aralashmaydi. Yarim asr oldingi qarorida sud homilani oldirib tashlash erkinligi federal miqyosda ta'minlanadi, degan.

24-iyun kuni chiqqan e'lon AQShning yarmida abort huquqlarini cheklashi mumkin, chunki bu shtatlarda mahalliy qonunlar allaqachon keskin.

Mutaxassislar bugungi yangilikni misli ko'rilmagan burilish deya talqin qilmoqda, chunki deydi ular, ilk bor Oliy sud inson huquqlarini cheklash uchun yo'l ochmoqda. Odatda bu sud erkinlikni kengaytirish yo'lida qadam tashlaydi.

Qarorni olqishlayotganlar nazarida esa abort masalasida shtatlar o'z siyosatini belgilagani demokratiyaning bir qismidir va bu bilan hech kimning huquqi buzilmayapti.

To'qqiz a'zodan iborat Oliy sudda aksariyat sudyalar konservativ, ya'ni homilani oldirishni cheklashni targ'ib qiluvchi tomon vakillari. Huquq himoyachilari nazarida, sudyalar mana shu qudrat va fursatdan foydalanmoqda.

Demokratlar, Kongressning Vakillar palatasida ko'pchilik o'rinda o'tirgan, shuningdek, Senatning qoq yarmini tashkil etuvchi liberal qonunchilar Oliy sud qarorini qoralab, uni Amerikada erkinlikka qarshi qadamlar qo'yganlikda ayblamoqda. Demokratlar shu masalaga doir yangi qonunlar chiqarish ustida bosh qotirmoqda.

Noyabr oyidagi saylov oldidan bu qaror respublikachilarga foyda keltiradimi yoki demokratlarga, buni berilgan ovozlar ko'rsatadi, ammo Amerika bo'ylab, har ikkala partiya a'zolari orasida qizg'in munozaralar ketmoqda.

Liberallar uchun abort huquqi avvalo ayolning erkinligi bo'lib, aslo cheklanmasligi kerak. Konservatorlarga ko'ra esa embrionning joni bor va uni oldirib tashlash, har qanday muddatda, qotillikdir.

Oliy sud mana shunday qarorga kelgani haqida o'tgan oy ma'lumotlar sizdirilgan edi. Tortishuvlar va xavotir o'shandayoq avj olgan.

Qarorni yozma bayon etgan sudya Samuel Alito shu kungacha sud abort haqida nimaiki degan bo'lsa, noto'g'ri bo'lgan, deydi.

“Konstitutsiyada abort xususida biror jumla yo'q. Bunday huquqni bosh qomusning biror qismi aniq himoya qilmaydi, - deya yozadi Alito. - Abort masalasini nazorat qilish siyosiy organlar zimmasida va vakolatida, sudlarning emas".

Alitodan tashqari yana to'rt sudya shunday xulosaga kelgan. Oliy sud raisi Jon Roberts to'liq qo'shilmagan. Yana uch sudya qarorga qarshi.

Qaror tarafdorlari va Roberts - respublikachi prezidentlar tomonidan tayinlangan sudyalar. Ularni asosan Donald Tramp tanlagan. Qarshilar esa demokrat prezidentlar bu organga yuborgan mutaxassislar.

“Afsuski, bu sud Amerikadagi millionlab ayollarni bosh qomus himoyasidan mahrum qildi", - deya bildiradi qarorni yoqlamagan sudyalar.

Oliy sud oldida tinimsiz namoyishlar. Norozi omma chiqishlarni davom ettirishini aytmoqda.

Abort tarafdorlari sog'liqni saqlash tizimida bu huquqni ta'minlash uchun sharoit og'irlashishi mumkinligi, konservativ shtatlarda xotin-qizlar erkinligi poymol etilishi kengayishi haqida ogohlantirmoqda.

13 shtatda, xususan janubiy va markaziy hududlarda, abort man etilishi kutilmoqda. 10 dan ortiq boshqa shtatlarda esa homila olti haftadan oshgan bo'lsa, abort taqiqlanadi. Doktorlarning qayd etishicha, bu juda qisqa muddat va aksariyat hollarda ayollar olti haftagacha homilador ekanini bilmaydi.

1973-yilda Oliy Sudda Roe v. Wade deb nomlangan ish ketidan abort huquqlari kengaygan, chunki bu fundamental erkinlikdir degan qaror chiqqan.

AQhda abortning 90 foizdan oshiq hollarida 13 haftagacha bo'lgan homila olib tashlanadi. Aksariyati tabletka orqali amalga oshiriladi.

Shu kunlarda o'tkazilgan ommaviy so'rovlarda har 10 amerikalikdan biri abort taqiqlansin, degan. Respondentlarning ko'pchiligi abortni ayol va doktor ma'qul topsa, to'g'ri qaror deb biladi. Homilani kech oldirishga qarshilik ham kuchli.

Oliy sudning bugungi qarori boshqa huquqlar ham shu tarzda cheklanishi uchun yo'l ochilmoqda, degan xavotirlarni oshirgan. Lekin sudya Alito qaror faqat abort huquqi haqida ekaniga urg'u bermoqda.