Tojikistonda parlament saylovi yaqinlashib kelar ekan, unda jami yettita siyosiy partiya ishtirok etsa-da, ular orasidan faqat Sotsial-demokratik partiya haqiqiy muxolif harakat sifatida koʻrilmoqda. Bu partiya parlamentda o'rinlarga ega bo'lib, fraksiya tashkil etishi kutilmoqda. "Amerika Ovozi" partiya raisi Rahmatillo Zoyirovni suhbatga chorladi.
"Amerika Ovozi": Siz raislik qilayotgan Sotsial-demokratik partiyaning faollashgani eʼtirof etilyapti...
Rahmatillo Zoyirov: Saylov boshlangan paytda koʻp odamlar Sotsial-demokratik partiyasiga ishonmas edi. Biz saylovga kirganimizda maqsadimiz ham oʻzimizni odamlarga koʻrsatish edi. Dasturlarimiz, takliflarimiz bilan oʻzimizni bir yaratuvchi partiya ekanligimizni koʻrsatdik. Dekabr, yanvar, mana fevral ketyapti, men oʻylaymanki, Sotsial-demokratik partiyasining imiji, obroʻyi hech boʻlmaganda 50, 60 foiz, hatto ikki baravar koʻtarildi. Shuning uchun agar hokim partiyani hisobga olmasak, boshqa oltita partiya ichida hammadan faolroq, hammadan harakati koʻproq partiya Sotsial-demokratik partiya ekanligini boshqa partiyalar ham tan olmoqda.
"Amerika Ovozi": Tojikistonda parlament saylovi imi-jimida, yaʼni yetarli darajada targʻibot-tashviqotsiz oʻtkazilyapti, degan fikrga qanday qaraysiz?
Rahmatillo Zoyirov: Durust. Bu bir tomondan toʻgʻri, chunki men ham boshqa partiyalarning faolligini koʻrmayapman. Biz Tojikiston boʻyicha yuzdan ortiq uchrashuvlar oʻtkazdik. Bir yo ikki partiya vakillari ishtirok qildi. Faqat bir marta Boxtar (sobiq Qoʻrgʻonteppa) shahrida shu yetti partiyadan vakillar qatnashdi. Bu uchrashuvdan boshqa biror yerda shu ikki partiyadan boshqalarni koʻrmadim. Hatto internet tarmoqlari, "Facebook" va boshqalarda ham hammadan faolroq Sotsial-demokratik partiya. Men boshqalarni koʻrganim yoʻq.
"Amerika Ovozi": Nima uchun shunday boʻlyapti?
Rahmatillo Zoyirov: Men oʻylaymanki, boshqa partiyalar, shu bizdan tashqari besh partiyaning umidi hokim partiyada-yu, ularga hokim partiya bir-ikkita yoki bir nechta joy beradi. Yana shuni ham aytish kerakki, Tojikiston Prezidenti Oliy Majlisga murojaatida saylovni demokratik, ozod oʻtkazamiz, deb aytib oʻtdi. Keyin yana gaplar borki, ikki partiyaga fraksiya tashkil qilishga imkoniyat berishadi. Fraksiya boʻladigan boʻlsa vakillari beshtadan koʻp boʻlmasligi kerak. Yana shunday gaplar boʻldiki, bu Agrar partiya va Rustam Qudratovning partiyasi (Iqtisodi islohotlar partiyasi – "Amerika Ovozi"). Ular shu ikki partiyaga fraksiya qilishga imkoniyat beradigan boʻlishyapti. Yaʼni, maʼmuriy resurslarni ishlab chiqib, komissiyalarni shunga yoʻnaltirib, ular shu ovozlarni oladigan boʻlyapti.
"Amerika Ovozi": Xorijdagi muxolifat, buni ichida yoshlar ham bor, mamlakatda faoliyati taqiqlangan Islom uygʻonish partiyasi yoki yangi tashkil boʻlgan "Milliy kelishuv", umuman, amaldagi hukumatga qarshi boʻlgan kuchlar Sotsial-demokratik partiyani qoʻllab-quvvatlashini bildiryapti. Bu holatni internetda ham kuzatish mumkin. Bunga Sotsial-demokratik partiya rahbariyatining munosabati qanday?
Rahmatillo Zoyirov: U chet davlatda boʻladigan tashkilotlar yoki boshqa narsalar, ular ham oʻzlarining grajdanlik hissi bor. Ular ham saylovda qatnashishi kerak. Lekin qanday ishtirok etishi kerak. Aytaylik, buni boykot eʼlon qiladi yoki mamlakat ichidagi kuchlardan birortasini qoʻllab-quvvatlashi kerak. Shuning uchun oʻylaymanki, ular buni oʻylab koʻrishdi. Biz bilan ular oramizda biror kelishuv yoʻq. Misol, bu "Paymoni milli" ("Milliy kelishuv") deydi, u na tashkil boʻlganida na boshqa aloqam yoʻq. Men u odamlarni 2015-yil koʻrganman. Yaʼni oxirgi besh yil ichida men birortasini koʻrmaganman.
"Amerika Ovozi": Masalan, Islom uygʻonish partiyasi Tojikiston Oliy sudi tomonidan ekstremistik va terroristik tashkilot, deb eʼlon qilingan. Ularning ochiq bayonotlar bilan chiqishi, yaʼni sizlarni qoʻllab-quvvatlashi Sotsial-demokratik partiyasiga biror zarar yetkazmaydimi?
Rahmatillo Zoyirov: Zarar yetkazadi yoki yetkazmaydi, buni aytish juda qiyin. Chunki bu subyektiv taraflar deymiz, chunki bundan kim qanaqa xulosa chiqaradi. Lekin shuni aytishimiz kerakki, agar biz saylovni demokratik oʻtkazadigan boʻlsak bunaqa narsalarga ahamiyat bermasligimiz kerak. Lekin, albatta odamlar boʻladiki, hatto jurnalistlar ham mendan nima uchun u kuchlar sizni qoʻllab-quvvatlayapti, deb soʻrashadi. Men aytamanki, siz buni ulardan soʻrang. Chunki ular bu harakatni, amalni qilishyapti. Men oʻzim tomonimdan aytaman. Bir vaqtlar bir Amerika prezidenti aytgan ediki, men biror odam hatto dushmanimni oʻzini aqidasini nashrga chiqarishi uchun, hatto jonimni beraman. U mening doʻstim boʻlmasa ham. Men ham shuni aytamanki, ular oʻzini mavqesini, izhorotini beribdi, shuni bildirishgan, menga maʼqulmi maʼqul emasmi, meni yo partiyani qoʻllab-quvvatlashganida men aytamanki, har odamni xohishini ehtirom qilaman. Boshqa narsaki, buni boshqalar qanday qabul qiladi? Lekin men shuni ayta olamanki, bizning oramizda biror kelishuv yoʻq. Bu ularning oʻzini mavqesi. Bizni qoʻllab-quvvatlaganlari uchun men rahmat aytaman. Lekin bu qanday, chin yurakdan yoki boshqa narsani fikrlab amal qilishadi. Lekin har holda Tojikistonda saylovda ishtirok etayotgan yetti partiyadan ular faqat Sotsial-demokratik partiyani qoʻllab-quvvatlaymiz, degan fikrlarni bildirishyapti. Buning uchun ularga rahmat aytaman. Lekin ikkinchi tomondan, baribir har holatda kim qancha ovoz olishini ikki narsa hal qiladi. Birinchidan, qancha saylovchilar oʻzi kelib ishtirok qiladi va demokratik yoʻl bilan ovoz beradi va ikkinchisi, bu maʼmuriy kuch, maʼmuriy resurslar qancha byulletenlarni oʻz nomidan soxtakorlik bilan toʻldirishadi, buni nima boʻlishini saylov kuni koʻramiz. Lekin men xohlardimki, konstitutsiyamizning 6-moddasida "Xalq – bu davlat hokimiyatining yagona manbasi", deyilgan, shuni shundayligini isbot qilsak yoki shu tomonga yursak, biz buning uchun kurashishimiz kerak.
"Amerika Ovozi": Maʼlumki, bundan oldingi parlament yoki prezidentlik saylovlari oldidan Rahmatillo Zoyirov Islom Karimovning odami yoki Oʻzbekistonning josusi, degan gap-soʻzlar tarqalgan yoki tarqatilgan edi. Sizning Toshkent viloyatida tugʻilganligingiz Tojikistonda siyosiy karyerangizga zarar beradimi?
Rahmatillo Zoyirov: Mening Toshkent viloyatida tugʻilganimga nafaqat ishora qilishadi, buni yuzma-yuz aytishadi koʻplar. Bir vaqtlar baʼzilar "bor ket oʻzingni yurtingga" derdi. Bunaqa deydiganlar ham bor. Lekin shuni aytish kerakki, bunaqa odamlar koʻp emas, koʻpchilik emas. Bunaqa odamlar biror odamning topshirigʻini bajaradi. Bu uyushtirilgan narsalar. Tojikistonda Sotsial-demokratik partiyasida men rais, lekin partiyaning oʻzida mening biror qarindoshim, biror hamqishlogʻim yoki biror hamshaharim yoʻq. Hatto sinfdoshim yoʻq, biror kursdoshim yoʻq. Yaʼni bizning partiyaga, Sotsial-demokratik partiyasiga keladigan odamlar gʻoya uchun keladi. Mafkura uchun, shu dastur uchun keladi. Shuning uchun oʻrinbosarlarim hammasi har xil mintaqalardan. Boshqa partiyalarga qaraganda, ular (boshqa partiya aʼzolari) albatta hammasi Tojikistonda tugʻilgan, Tojikistonda oʻqigan, Tojikistonda yashagan va hokazo, ular hammasi shu tomondan, mahalchilik yoki shunaqa masalalarda bir-birlarini tortishadi, lekin Sotsial-demokratik partiyasi bu partiyalardan bu tomondan butunlay farq qiladi.
"Amerika Ovozi": Maʼlumki, siz amaldagi Prezident Emomali Rahmon bilan birga ishlagansiz. 2001-2003-yillar Tojikiston prezidentining huquqiy masalalar boʻyicha bosh maslahatchisi boʻlgansiz. Keyin konstitutsiyaga kiritilayotgan oʻzgarishlarga eʼtiroz qilib, isteʼfo bergansiz. Agar amaldagi prezident sizga qayta hamkorlik taklif qilsa, muxolifat pozitsiyasida turib boʻlsa ham yoki boshqa biror holatda, qabul qilgan boʻlarmidingiz?
Rahmatillo Zoyirov: Endi hozir saylov vaqtida buni qabul qilish qiyin. Saylovdan keyin qanaqa taklif boʻladi, buni koʻramiz. Chunki oldindan nima taklif boʻlishini va qaysi shart-sharoitlar bilan taklif etilishini bilmaydi, odam. Misol, menga ozod, demokratik bir davlat organida yoki shu parlamentda ishlash uchun, xalq uchun, vatan uchun, davlat uchun xizmat qilish boʻlsa, men buni bajonidil qabul qilaman. Lekin xizmat qilish biror shaxsga boʻladigan boʻlsa yo bevosita prezidentga boʻladigan boʻlsa, buni oʻylab koʻrish kerak, har tomondan tahlil qilib koʻrish kerak. Chunki biror odam oʻzidan-oʻzi bunday boʻladi yoki bunday boʻlmaydi, deyolmaydi. Toʻliq tahlil qilish kerak.
"Amerika Ovozi": Bilasiz, shu yilning kuzida Tojikistonda Prezidentlik saylovlari ham oʻtkaziladi. Sizning nomzodingiz prezidentlikka koʻrsatilishi ham taxmin qilinyapti. Bu taxminlar qanchalik toʻgʻri va siz yuqori vazifada faoliyat yuritishga qanchalik tayyorsiz?
Rahmatillo Zoyirov: Endi hozir parlament saylovi ketyapti, hozir prezident saylovi haqida gaplashmaymiz. U vaqtgacha hali vaqt bor. Oʻzi hayot koʻrsatadi nima boʻlishini. Lekin men shuni ayta olamanki, parlament faoliyati uchun, xususan, shu qonunchilik amaliyoti, qonunchilik faoliyati uchun men 100 foiz ham emas, undan koʻproq tayyorman. Hayotiy tajriba, ish bilan men shuni ayta olamanki, men 1992-yili konstitutsiya alternativ loyihasini tayyorlagan edim, oʻsha vaqtda. Ungacha ham bir nechta qonunlarni loyihasini tayyorlagandim. 1994-yili tashabbuslik konstitutsiyasini tayyorladim. Hozirgacha 65 tadan koʻproq qonun loyihalarini men tayyorlab parlamentga taklif qilganman. Agar koʻpi mening nomim bilan bormagan boʻlsa ham, lekin mening hissam katta u yerda. Undan tashqari bir necha aspirant tayyorladim. Yaʼni ular oʻzi nomzodlik risolalarini himoya qilishdi. Umuman, agar kadrlar siyosatini oladigan boʻlsak, hozirgacha 60 dan ortiq huquqshunoslik fanlari doktori va huquqshunoslik fanlari nomzodlarini tayyorlab, ularni hayotga chiqardim. Yaʼni bu tomondan ham nazariyaviy va ham amal tomondan men shu vazifani ishgʻol qilish uchun, yaʼni xalq vakili, parlament deputati boʻlish uchun 100 foiz tayyorman.
"Amerika Ovozi": Shogirdlaringiz orasida xoh mamlakat ichida xoh xorijiy davlatlar yoki xalqaro hamjamiyatda yuqori martaba va mansabga ega boʻlganlar bormi? Eng taniqlilaridan kimlarni ayta olasiz?
Rahmatillo Zoyirov: Yoʻq, endi men bunisini misol keltirmay. Chunki Tojikistonda muhit noqulayroq, buni aytadigan boʻlsak. Chunki mening koʻp shogirdlarim davlat organlarida ishlaydi. Oliy sud boʻlsin, prokuratura boʻlsin yoki boshqa davlat boʻlsin. Lekin ularning koʻpini nomini tilga oladigan boʻlsam, ularga zarar yetkazishim mumkin. Shuning uchun ularning nomini tilga olmayman. Lekin oʻzim shuni aytamanki, hozir mening shogirdlarimdan bir nechtasi Tojikiston vazirlari, bir nechtasi Fanlar akademiyasining rahbariyatida ishlaydi, bir nechtasi Moskva Lomonosov universitetida ishlaydi, uch shogirdim Nursulton Nazarboyevni apparatida ishladi. Yaʼni, boshqa davlatlarda ham bor. Misol, Amerikada bor, Britaniyada ishlaydi. Bir marta meni taklif qilishdi, bir necha vaqt men Birmingem universitetida ularning yordami bilan dars ham berdim. Keyin men baribir bu Britaniyada, boshqa davlatda tura olmayman, chunki men vatanga qaytishim kerak, vatanda ishlashim kerak. Chunki mening yuragimda, mening vujudimda boʻladigan narsa u yerda, men bu yerda, chet elda tura olmayman, deb qaytib keldim. Shu oldingi uch yilda ham mehnat muhojiri boʻlib, bir necha vaqt Qozogʻistonda ishladim. U yerda ham Oliy sud bilan ishladim, boshqa organlar bilan ishladim. Lekin har ikki oy-uch oyda bir marta Tojikistonga kelib ketardim, chunki boshqa joyda odam juda siqiladi. Agar xizmat safariga boradigan boʻlsam, ikki haftadan koʻp tura olmayman. Yana qaytib kelishim kerak. Yana shu Tojikiston jarayonlariga kirmasam, xalqni ahvolini koʻrmasam boʻlmaydi.
Baʼzan mendan siz nimaga shunday odam bu mahallada yashaysiz, deb soʻrashadi. Men Dushanbe shahrining hammadan kambagʻalroq joyida yashayman. Kambagʻallar ichida yashayman. Shunga mendan siz nimaga bu yerda yashaysiz, bu yerda issiq suv yoʻq, boshqa sharoit yoʻq, deb soʻrashadi.
Bir marta vakillar biz borib saylovchilar bilan uchrashdik, deyishdi. Men saylovchilar bilan uchrashmayman. Men saylovchilar ichida yashayman, dedim.
"Amerika Ovozi": Saylovga juda oz fursat qoldi, sizning fikringiz qanday, Sotsial-demokratik partiyasi vakillari Oliy Majlisdan oʻrin ola oladimi?
Rahmatillo Zoyirov: Men toʻliq ishonamanki, Sotsial-demokratik partiyasi bu safar parlamentga besh foizdan ortiq ovoz olib, qancha odam oʻtishi 1-mart kuni – saylov oʻtganidan keyin aniq boʻladi, lekin aniq ishonchim borki biz oʻtamiz. Fraksiya tashkil qila olamizmi yoʻqmi, bunga ham shuni aytish kerakki, hatto fraksiya tashkil qilishga ham imkoniyatimiz bor. Agar besh kishidan kam boʻlmasa, bir fraksiya tashkil qilish mumkin. Agar Xudovand qoʻllasa, xalq oʻzini ovozini bersa, men shuni ayta olaman, hatto kafolat beramanki, biz Tojikistondagi barcha ijtimoiy tabaqalarni manfaatini himoya qila olamiz.
"Amerika Ovozi": Saylov shaffof oʻtishi uchun xalq, saylovchilar nima qilishi kerak?
Rahmatillo Zoyirov: Saylovchilar uchastkalarga kelib ovoz berishi kerak. Chunki shunday anʼana boʻlibdiki, Tojikistonda ham boshqa davlatlarda ham koʻraman, odamlar agar ovoz berishga kelmasa, ularning ovozi oʻgʻirlanadi. Ularning ovozi boshqa maqsad bilan ishlatiladi. Shuning uchun odamlar oʻzi borib, farqi yoʻq, qaysi partiyaga boʻlsa ham, Sotsial-demokratik partiyaga yo boshqa partiyaga, boshqa nomzodga, ovoz bersa, shu byulletenni yoʻq qila olishmaydi. Shu byulleten oʻzining vazifasini bajaradi. Shuning uchun hammadan soʻrardimki, saylov uchastkasiga kelib har bir odam oʻzi uchun ovoz bersin va agar haqiqatan 60, 70 foiz odamlar kelsa, men juda xursand boʻlaman va ular oʻz ovozini bersa, shunda aytamanki, ha haqiqatan bu xalqning ovozi.
Facebook Forum