Oktabr oyida ommaga oshkor qilingan Pandora hujjatlari dunyo bo’ylab ko’plab qudratli shaxslarning yashirin boyliklari borligini fosh qilgan edi.
Xalqaro tadqiqotchi jurnalistlar konsorsiumi hisobotida 35 nafar amaldagi va sobiq davlat yetakchilarining, jumladan, Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyevning xorijda yashirin moliyaviy mablagʻlari borligini ko’rsatdi. Ozarbayjon rahbari Italiyaning “la Repubblica” gazetasiga bergan intervyusida bu ma’lumotlarning “atigi besh foizi haqiqat bo‘lishi mumkin, qolgani yolg‘on” deb aytgan edi.
Pandora hujjatlari chop etilganidan beri ozarbayjonlik jurnalist Xadicha Ismoilova Ozarbayjon bilan bog'liq ma’lumotlar haqida surishtiruv o’tkazib keladi.
“Ozodlik” radiosining Ozarbayjon xizmatida ishlagan, kasbiy faoliyati uchun xalqaro mukofotga sazovor bo‘lgan jurnalist, asosan, korrupsion holatlarni yoritishi bilan tanilgan. 2014-yilda u Ozarbayjon hukumati tomonidan hibsga olingan va umrining 530 kundan ortig’ini qamoqda o‘tkazgan edi. Ayblov uning tanqidiy chiqishlarini to’xtatishga qaratilgan urinish sifatida baholanadi.
Ismoilovaning aytishicha, oshkor qilingan hujjatlar haqida xabar berish global korrupsiyaga qarshi kurashda muhim ahamiyatga ega. Biroq, “Amerika Ovozi”ning Ozarbayjon xizmatiga bergan intervyusida u avvalgi xabarlar orqali fosh etilgan korrupsiya ayblovlari bo'yicha Ozarbayjon hukumati haligacha chora ko'rmaganidan noroziligini bildirdi.
Ozarbayjon bosh prokurori matbuot kotibi Gunay Salimzodaning “Amerika Ovozi”ga aytishicha, Ozarbayjon korrupsiya ayblovlarini jiddiy qabul qiladi.
“Mamlakatimizda korrupsiyaga qarshi kurash kuchli siyosiy iroda asosida barcha yo‘nalishlarda olib borilmoqda, – dedi Salimzoda.
Quyida Hadicha Ismoilova bilan o’tkazilgan suhbatni qisqartirilgan holda e’tiboringizga havola qilamiz.
Pandora hujjatlari global korrupsiyani fosh qilishga qanday ta'sir ko'rsatdi?
Ismoilova: Bu offshor yurisdiksiyalardan sizib chiqayotgan eng kattasi. Ushbu turdagi ma’lumotlar jurnalistlarga jamoatchilik ko'zi uchun yopiq bo'lgan yurisdiksiyalardagi hujjatlarga kirish imkonini beradi. Biznesdagi maxfiylik korrupsiyani oziqlantiradigan, jinoyatlarni oziqlantiradigan narsadir.
Ushbu sizdirilgan ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, biznesdagi maxfiylik korrupsionerlar tomonidan keng miqyosda qo'llanilgan. Masalan, Ozarbayjonning hukmron rejimi ko'plab Ozarbayjon amaldorlari kabi tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullangan va chet elda kompaniyalar ochish uchun, mulk sotib olish uchun millionlab, hatto yuzlab million dollarlarni sarflagan. (Muharrir eslatmasi: Oktabr oyida “Amerika Ovozi” sizdirilgan ma’lumotlar asosida Aliyevlar va ularning sheriklari Britaniyada 15 yil davomida 544 million dollarlik mulk savdosini amalga oshirgani haqida yozgan edi.)
Bu kompaniyalarning ba’zilari Ozarbayjon va boshqa mamlakatlarda korrupsion faoliyat uchun foydalanilgan.
Bu tergov hisoboti korrupsiyani darhol to'xtata olmaydi, lekin bu ko'proq razil faktlarni ochishga yordam beradi.
Ushbu qochqinlar, ushbu ma'lumotlar bazalari ustida doimiy va uzluksiz ishlash bizga nuqtalarni birlashtirishga yordam beradi. Masalan, pul yuvish sxemalaridan foydalangan kompaniyalar bor edi va biz bu kompaniyalar haqida hech narsa bilmasdik.
Bu, asosan, bizga juda ko'p ish beradi, lekin korrupsiyani ochishni ham osonlashtiradi. Shunday qilib, bu jurnalistlarga va jamiyatlarning xabardor bo'lishiga yordam beradi.
Shaffoflik, javobgarlik va moliyaviy operatsiyalar hamda jinoiy daromadlarni legallashtirish ustidan nazoratni kuchaytirish uchun qanday choralar ko'rish mumkin?
Ismoilova: Biz Ozarbayjonda eng yuqori darajadagi korrupsiyaga oid ko'plab faktlarni aniqladik. Afsuski, huquq-tartibot idoralari bunday faktlarning birortasi bo‘yicha harakat qilganini ko‘rmadik.
Muammo shundaki, hukumat korrupsiyaga qarshi harakat qila olmaydi.
Ozarbayjonda shunday afsona borki, prezident nima bo‘layotgani haqida hech narsa bilmaydi; demak u emas, elitadagi boshqa odamlar buzuq.
Prezident korrupsiyaga qarshi kurashaman deb ma'ruza qiladi, keyin esa "Oh, prezident yaxshi, atrofidagilar yomon", deyishadi.
Ammo bu mif jurnalistlarning surishtiruvi orqali buzildi, chunki bu prezidentning oilasi eng ko'p manfaatdor ekanligini ko'rsatadi... ular bu korrupsiyadan boshqa amaldorlarga qaraganda ko'proq foyda ko'radi.
Hukumat korrupsiyaga qarshi kurashayotganini e'lon qiladi, ammo amaliy, samarali qadam tashlanmadi.
2006-yildan boshlab bizda barcha davlat amaldorlari o‘z boyliklarini deklaratsiyalashi kerakligi to‘g‘risidagi qonun bor edi. Oradan 15 yil o'tdi ... hech kim o'z boyligini bu qonun ostida e'lon qilmagan, chunki hech qanday shakl yo'q. O'n besh yil davomida ular shablonni tayyorlay olmadilar.
2012-yilda Ozarbayjon shaffoflikdan qaytdi, kompaniyalar egaligini yashirdi, bu esa surishtiruvchilarga kompaniyalarning kimga tegishli ekanligini, jumladan, davlat xaridlari boʻyicha shartnomalardan kim foyda koʻrayotganini aniqlashni qiyinlashtirdi. Byudjetdan foyda ko‘ryaptilar, lekin kimga tegishli ekanini bilmaymiz.
Korrupsiya faktlarini ochsangiz, lekin keyin hech narsa sodir bo'lmasa, bu juda asabiylashtiradigan jarayon.
Ammo global jarayon davom etmoqda va bu juda muhim. Davlatlarning, Ozarbayjon kabi mamlakatlarning korrupsioner amaldorlari o‘z mablag‘larini boshqa joylarga o‘tkazishi, sarmoya kiritishi qiyinlashmoqda.
Ba'zi davlatlar shaffofroq bo'lishi kerak, deb qaror qilishadi. Birlashgan Qirollik korrupsion yoki jinoiy pul evaziga sotib olingan mulkni sanksiyaga tortish yoki hatto musodara qilish bo'yicha ba'zi qadamlar qo'ydi. Ayrim Ozarbayjon oligarxlari o'sha jarayon tufayli u yerda mulklarini yo'qotdilar.
Biz Tom Malinovski (AQSh Kongressining Nyu-Jersi bo'yicha vakili) va boshqa vakillarning butun dunyo bo'ylab odamlarni jazolashni taklif qilgan tashabbusi haqida eshitdik.
Ozarbayjon jamiyati korrupsiyaga qarshi kurash va mansabdor shaxslarning javobgarligiga qanday munosabatda?
Ismoilova: Ozarbayjonda jamiyat qo‘rquvga to‘la. Siyosiy zulm tufayli jamiyatda qoʻrquv kuchli. Ular adliya tizimiga ishonmaydilar. Fuqarolar yoki siyosiy guruhlar tomonidan xalqaro jurnalist tashkilotlari fosh etgan korrupsiyani tekshirishni talab qilib, sudga murojaat qilgan bir nechta tashabbuslar bo'lgan.
Xo'sh, hech qanday choralar ko'rilmadi. Afsuski, ichki korrupsiya bo'yicha xalqaro sud jarayonida deyarli joy yo’q.
Odamlarga ko‘chada o‘z fikrini ochiq aytish mumkin emas. Odamlar o'z fikrlarini aytadilar (“Facebook”da), lekin keyin hibsga olinadi.
Xullas, jamiyatda qo‘rquv kuchli, odamlar o‘zlarini erkin his qilib, norozilik bildirish, uyushtirish, talab qilishda erkin emas.
Bir kun kelib, buning uchun ko'proq erkinlik va ochiqlik bo'ladi. Bu jamiyat faol emas, lekin ular xabardor. Va bu juda muhim, chunki taxminan 10 yil oldin, hatto xabardor bo’lish ham juda qiyin masala edi.
Facebook Forum