Learning English
VOA
Markaziy Osiyo
site logo site logo
 
Markaziy Osiyo hamon yulg'ichlik va nepotizm domida
Oldingi Keyingi
Breaking News
Markaziy Osiyo

Markaziy Osiyo hamon yulg'ichlik va nepotizm domida

Davlatlar xaritada qanchalik qizil bo'lsa, korrupsiya darajasi shu qadar yuqori hisoblanadi
Davlatlar xaritada qanchalik qizil bo'lsa, korrupsiya darajasi shu qadar yuqori hisoblanadi

Oshkoralik va shaffoflikni targ'ib qiluvchi xalqaro nohukumat tashkilot "Transparency International" 2024-yildagi vaziyat haqida chiqargan hisobotida dunyo bo'ylab korrupsiya ko'lami oshgani haqida ogohlantiradi.

180 davlat va hududlardagi ahvol tahlil qilinganida Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo dunyoning yulg'ichlik va poraxo'rlikka qarshi kurashda eng qoloq qismlaridan biri sifatida gavdalanadi.

Vaholanki, xususan Markaziy Osiyoda har bir hukumat korrupsiyaga qarshi kurashayotganini tinimsiz da'vo qilib keladi. Har yili qancha odam poraxo'rlik va xalq mulkini o'marganlikda ayblanib, qamalgani haqida ko'rsatkichlarini ko'z-ko'z qiladi, xalqaro hamjamiyat bilan muloqotda bu sohada yordam so'raydi, shaffoflikni ta'minlashga bel bog'laganini qayd etadi.

Turkmanistonni 18 yildan beri ota-bola Berdimuhammedovlar boshqaradi. Biror saylov adolatli o'tmagan, mamlakatda erkin matbuot yo'q, fuqaro hukumatni aslo savolga tuta olmaydi.

Xuddi shu holat Tojikistonda ham hukmron. Respublika 30 yildan oshibdiki, Emomali Rahmon qo'lida. To'qqiz farzandi mamlakat siyosiy-iqtisodiy hayotining turli jabhalarini egallab olgan.

Markaziy Osiyo liderlari - dunyoda korrupsiya eng chuqur ildiz otgan davlatlardan beshtasining rahbarlari
Markaziy Osiyo liderlari - dunyoda korrupsiya eng chuqur ildiz otgan davlatlardan beshtasining rahbarlari

O'zbekistonda 2017-yilda boshlangan islohotlarga ulkan umidlar bog'langan edi, ammo bugungi reallik, qolaversa izlanish va so'rovlar natijasi shuni ko'rsatadiki, Shavkat Mirziyoyev prezidentligi davrida korrupsiya ko'lami yanayam kengaygan. Nepotizm, ya'ni oila va urug'-aymoqlarga hokimiyatdan o'rin va iqtisodiy qudrat berilib, mamlakat iqtisodining salmoqli qismi hozirda prezident atrofidagi doira, jumladan uning oilasi va ularga bog'liq odamlar iznida.

Qirg'iziston, "Transparency International" tahlilicha, ayniqsa Sadir Japarov prezidentligida demokratiyadan chekinib, avtoritarizmga o'tgan tuzumlardan biri va u yerda ham boshqaruvdagilar va ularning guruhlari - asosiy yulg'ichlar.

"Demokratik institutlar shakllansin, barqaror yashaylik, desangiz, korrupsiyaga toqat qilmaymiz".

Qozog'istonda 2019-yilda prezidentlikka kelgan va 2022-yildan beri hokimiyatini sezilarli ravishda mustahkamlab olgan Qosim-Jo'mart To'qayev o'tgan ikki yilda korrupsiyani boltalash uchun ayrim choralar ko'rgan. Biroq ularning natijalari hali hayotda aks etmayapti.

Avtoritar boshqaruvlar kuchga to'lib, demokratik institutlar rivojlanishi uchun yo'l berilmay, erkinliklar va huquq sistematik ravishda toptalib, qonun ustuvorligi o'rniga yakkahokimlik yanayam keng ildiz otishi - bu jamiyatlarda islohotlar xo'jako'rsinga qilinayotganidan dalolat, deya sarhisob qiladi "Transparency International".

Tashkilot tuzgan indeksda davlatlar 0 dan 100 gacha baholanadi. Markaziy Osiyo respublikalari eng quyida.

Rossiya 22-o'rinda. Xuddi shu o'rinda Ozarbayjonni ham ko'rasiz.

Tojikiston 19, Turkmaniston 17-o'rinlarda nafaqat Markaziy Osiyoda, balki global miqyosda eng past ko'rsatkich bilan yashaydi.

Qirg'iziston 25, O'zbekiston 32, Qozog'iston esa 40-o'rinlarda.

Markaziy Osiyoda Qozog'iston korrupsiyaga qarshi kurashda boshaqalarga qaraganda sal yuqorida, lekin bu o'lkada ham qonun ustuvorligi ta'minlanmagan, deya tahlil qiladi "Transparency International"
Markaziy Osiyoda Qozog'iston korrupsiyaga qarshi kurashda boshaqalarga qaraganda sal yuqorida, lekin bu o'lkada ham qonun ustuvorligi ta'minlanmagan, deya tahlil qiladi "Transparency International"

Kleptokratiya, siyosiy qudratdan foydalanib boyish, mintaqa uchun yangilik emas, deydi tadqiqotchilar. Bu holat har bir mamlakatda yaqqol namoyon va so'ralganida, bu haqiqatni oddiy odamlar ham tilga oladi, ammo norozilikni ochiq bildirishga qo'rqadi.

"Transparency International"ning mintaqaviy maslahatchisi Altinay Mirzabekova deydiki, demokratiyadan chekinish va korrupsiya charxpalagidan chiqa olmaslik Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyoda qonunbuzarlik tobora gurkirashiga turtki beradi.

"Avtoritar rejimlar demokratik nazoratga yo'l bermaydi. Fuqaro jamiyati erkin emas. Tabiiy boyliklar bu rahbarlarning xususiy mulkidek. Adliya tizimi esa tishsiz, yulg'ichlarni javobgarlikka tuta olmaydi," - deydi ekspert.

"Demokratik institutlar shakllansin, barqaror yashaylik, desangiz, korrupsiyaga toqat qilmaymiz", - deydi Mayra Martini, "Transparency International" rahbari
"Demokratik institutlar shakllansin, barqaror yashaylik, desangiz, korrupsiyaga toqat qilmaymiz", - deydi Mayra Martini, "Transparency International" rahbari

Mirzabekova ta'kidlashicha, "Shaffoflik va mustaqil institutlar zarur. Fuqaro huquqlari e'zozlanmasa; odamlar bu muammolar haqida erkin gapirib, muhokama qilolmasa, korrupsiya boshqaruvni va iqtisodni yemiradi".

Mutaxassis kuzatadigan mintaqalarda Gruziya (53). Armaniston 47) va Montenegro (46) korrupsiyaga qarshi konkret choralar ko'rgani uchun eng ildamlagan mamlakatlardir.

"Transparency International" rahbari Mayra Martini umidni boy bermaslikka undab, o'z xalqi va davlati kelajagini o'ylagan har bir tomonni yulg'ichlik, poraxo'rlik va nepotizmga nisbatan loqayd bo'lmaslikka chaqiradi.

"Hukumatlar va xalqaro tashkilotlar har bir jabhada anti-korrupsion choralarni ishga solishi zarur", - deydi Martini.

Aks holda, deydi u, mamlakatma-mamlakat mablag'lar va boylik o'marilaveradi, tizimlarga ishonch pasayaveradi.

"Demokratik institutlar shakllansin, barqaror yashaylik, desangiz, korrupsiyaga toqat qilmaymiz".

  • 16x9 Image

    Navbahor Imamova

    Navbahor Imamova - "Amerika Ovozi" teleradiosining yetakchi multimedia jurnalisti. "Amerika Manzaralari" turkumidagi teledasturlar muallifi. Ko'rsatuvlar taqdim etish bilan birga prodyuser, muxbir va muharrir. O'zbekistonda akkreditatsiyadan o'tgan yagona amerikalik jurnalist. "Amerika Ovozi"da 2002-yildan beri ishlaydi. Jurnalistik faoliyatini 1996-yilda O'zbekiston radiosining "Xalqaro hayot" redaksiyasida boshlagan. Jahon Tillar Universiteti Xalqaro jurnalistika fakultetida dars bergan. Ommaviy axborot vositalari bo'yicha bakalavrlikni Hindistonning Maysur Universitetidan (University of Mysore), magistrlikni esa AQShning Bol Davlat Universitetidan (Ball State University) olgan. Shuningdek, Garvard Universitetidan (Harvard University) davlat boshqaruvi va liderlik bo'yicha magistrlik diplomiga ega. Jurnalistik va ilmiy materiallari qator xalqaro manbalarda chop etilgan. Amerikaning nufuzli universitetlari va tahlil markazlarida so'zlab, ma'ruzalar o'qib keladi. "Amerika Ovozi" oltin medali sohibi. Tashkilotda gender va jurnalistika bo'yicha kengash raisi. Toshkent viloyati Bo'stonliq tumani Qo'shqo'rg'on qishlog'ida ziyoli oilasida ulg'aygan.

    Navbahor Imamova is a prominent Uzbek journalist at the Voice of America. As anchor, reporter, multimedia editor and producer, she has covered Central Asia and the U.S. for more than 20 years on TV, radio and online. Since 2018, she has also been reporting from inside Uzbekistan as the first-ever U.S.-based accredited correspondent in the country. During 2016-2017, she was a prestigious Edward S. Mason Fellow in public policy and management, while earning her Mid-Career Master in Public Administration at Harvard University’s John F. Kennedy School of Government. Navbahor played a pivotal role in the launch of Uzbek television programming at VOA in 2003, and has since presented more than 1000 editions of the flagship weekly show, “Amerika Manzaralari” (Exploring America), which covers American foreign policy focusing on Washington’s relations with Central Asia, as well as life and politics in the U.S. She speaks frequently on regional issues in Central Asia, as well as Uzbek politics and society, for policy, academic, and popular audiences. Her analytical pieces have been published in leading academic and news outlets including Foreign Policy, The National Interest, and the Atlantic. Navbahor also is the founding President of the VOA Women’s Caucus. She began her career at Uzbekistan’s state broadcasting company in Tashkent. She holds a Bachelor of Arts in journalism and mass communication from the University of Mysore, India and a Master of Arts in journalism from Ball State University, Indiana.

Shu mavzuda

XS
SM
MD
LG