G’arb va musulmon dunyosi o’rtasidagi adovat va ishonchsizlik tagida
nima yotibdi? Muammoga qanday yechim topish mumkin? Mazkur savol va
javoblarni o’z ichiga olgan yangi kitob – “Amerikalik Raja: Ozodlik
yoki hukmronlik” deya nomlangan.
Muallif Erik Margolis uzoq
yillar davomida Yaqin Sharqda muxbirlik qilgan, xalqaro siyosat
bo’yicha tahlilchi. “Asarim taklif qilayotgan yo’llar G’arb va musulmon
dunyosi orasida yangi ko’prik yaratishga xizmat qiladi, deydi u.
Kitobning
Amerika rajasi deya nomlanishi 19-20 asrda Britaniyaning Hindistonni
mustamlaka qilish jarayoniga bog’liq. Muallif musulmon dunyosiga
majoziy sayohat qilib, siyosat, madaniyat va xalq turmushiga nazar
tashlaydi.
Maqsadim, deydi Erik Margolis, "amerikaliklarga
nima uchun musulmon dunyosi AQShga nisbatan salbiy kayfiyatda ekanini
tushuntirish". Muallifga ko'ra, uzoq yillar davomida buning sababi
arab-Isroil mojarosi va uning Amerika tomonidan noxolis baholangani
bo’lsa, bugungi kunda Iroq va Afg’onistondagi urushlar musulmonlar sabr
kosasini to’ldirgan.
"Mazkur ziddiyatlar zaminida ko’plab
sabablar bor. Eng asosiysi – AQSh va G’arbning, xususan Fransiya va
Britaniyaning musulmon dunyosidagi nodemokratik rejimlarni
qo’llab-quvvatlashi. Falastin mojarosi hal etilsa, G’arbga nisbatan
adovat 40-50 foizga kamayadi deb o’ylayman", - deydi u.
Shunday
davr bo’lganki, deydi Margolis, AQShning mintaqada olib borayotgan
siyosati namunali deya baholangan. 1950-yillardagi prezident Duayt
Eyzenxauer ma’muriyatini olaylik. O’sha paytda musulmon dunyosi AQShni
Yevropa mustamlakachilik kayfiyatiga qarshi kuchdek qabul qilgan.
Keyinchalik
vaziyat chigallashib ketib, Eyzenxauer ogohlantirganidek, AQSh
hukumatlari harbiy sanoatchilar ta’siri ostiga tushib qolgan. Natijada
AQShning Yaqin Sharqdagi siyosati o’zgarib, ma’muriyatlar birin-ketin
diktatorlik rejimlari va Isroilni qo’llab-quvvatlay boshladi.
"Buning
oqibatida butun G’arb dunyosi baloga qoldi. 11 sentyabr voqealariga ham
shu narsa sababchi. Agar AQSh siyosatini tubdan o’zgartirib, o’zi
targ’ib qilayotgan qadriyatlar, jumladan haqiqiy demokratiyaga o’zi
rioya qilmasa, musulmonlar nafrati oshib boraveradi", - deydi Margolis.
Ayniqsa
terrorga qarshi urush siyosati qayta ko’rib chiqilishi lozim.
Siyosatchilar shuni tushunishi lozimki, zo’ravonlikni targ’ib qiluvchi
guruhlar amerikaliklar va ularning qadriyatlarini yomon ko’rgani uchun
emas, balki uning mintaqada mavjud harbiy salohiyati va harakatlaridan
bezib ketgani uchun AQSh manfaatlariga qarshi kurashmoqda.
Ijobiy
qadamlar sifatida esa, deydi Margolis, Qo’shma Shtatlar Isroil-arab
tinchlik bitimining imzolanishiga yordam berishi, Iroq va
Afg’onistondan qo’shinlarini chiqarishi va musulmon dunyosiga ancha
do’stona munosabatda bo’lishi kerak.
"Musulmon dunyosida
zulukdek o’rnashib olgan diktatorlarni quvvatlashni bas etish kerak.
Erkin va xalq xohishiga tayangan saylovlarni o’tkazishni targ’ib
qilaylik. Xalqlar Xamas kabi islomiy guruhlarni saylasa, buni qabul
qilishimiz kerak. Demokratiya mana shunaqa bo’ladi. Sizga yoqmagan
odamlarni taq’ib qilmasdan, ularga chidab, quloq solish haqiqiy
demokratiyadir", - deydi Margolis.
“Amerikalik Raja: Ozodlik
yoki hukmronlik” kitobida Erik Margolis, AQShni musulmon dunyosida
mavjud demokratik institutlarni quvvatlashga chaqiradi.
Sivilizatsiyalar to’qnashuvini targ’ib qiladigan guruhlarni tanqid
ostiga olar ekan, Margolis ziddiyat bo’lishini oldindan belgilab
do’stlik taklif qilib bo’lmaydi, deydi. Biroq musulmonlarning o’zida
ham gap ko’p.
Muallif nazarida ular zo’ravonlik ruhiyatidan
chekinib, o’z dardi va muammolarini muloqot orqali yetkazib bersa biron
bir salmoqli natijaga erishsa bo’ladi.
