Xalqaro valyuta jamg'armasida Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo bo’yicha direktor o’rinbosari Subir Lall tahlilicha, mintaqa astalik bilan koronavirus pandemiyasidan chiqa boshlagan, ammo uning iqtisodiy oqibatlari changalida.
Yaqin orada vaziyat yaxshilanishi kutilmayapti. Inflyatsiya tezlikda o’smoqda va bu faqat mazkur regionga xos holat emas, deydi Lall, ammo dunyoning bu tarafida ancha yuqori. Oziq-ovqat narxi pasayishi mumkinligidan ham darak yo’q.
Buni ham ko'ring Markaziy Osiyo: Iqtisodiy o'sish emlanish sur'atiga bog'liqMamlakatma-mamlakat vaziyat bir-biridan farq qiladi, deydi Lall, ammo Markaziy Osiyo bo’ylab 2021-yil oxirigacha iqtisod 2019-yilgi ko’rsatkichlarga yaqinlashishi mumkin. Markaziy banklar, xususan Tojikiston va Qozog’istonda foiz stavkalarini ko’targan. O’zbekistonda ular oldindan baland.
2022-yilda moliya ozayishi va xarajatlar kengaymasligi kutilmoqda, deydi Lall. Fond taxminicha, kelayotgan yilda inflyatsiya, umuman olganda, sal pasayib, pandemiyadan chiqish tezlashadi.
Markaziy Osiyo va Kavkaz mamlakatlarda kelasi yilgi iqtisodiy o’sish 5,2 foizda bo’lishi bashorat qilinmoqda. 2021-yilda esa u 5,7 foizda.
Koronavirusga qarshi emlanish nihoyatda muhim omil, deydi Lall. Qozog’iston va Ozarbayjon singari davlatlar vaksina olish bo’yicha oldinda va bu iqtisodda ham ijobiy aks etmoqda, deydi ekspert. Shu bilan birga mamlakatlar pandemiya qaytmasligi uchun choralarni mahkamlashi lozim.
O’zbekiston, Tojikiston, Qirg’iziston va Armaniston emlanishda orqada.
Iqlimdagi salbiy o’zgarishlarga qarshi chora ko’rishda ham Markaziy Osiyo oqsab, qarorlar va dasturlar asosan qog’ozda qolmoqda. Ana’naviy energetik manbalarga tayanuvchi mintaqada iqtisodiy yashillashish juda sekin kechishi muqarrar.
Moliyaviy siyosatning moslashuvchanligi, energetika savdosi va turizm ko’lami – bular iqtisodga salmoqli turtki beruvchi omillar, deya tilga oladi Lall.
Markaziy Osiyo-Kavkaz instituti eksperti Mamuka Tsereteli
Vashingtonda asoslangan ilmiy markaz - Markaziy Osiyo-Kavkaz instituti eksperti Mamuka Tsereteli kuzatishicha, xususiylashtirish jarayoni pandemiya davrida jadallashdi, deyishga yetarlicha asos mavjud emas. Xususiylashtirish, deya qayd etadi ekspert, har doim ham ish o’rinlarini ko’paytirmaydi. Ishsizlik hali ham juda keng tarqalgan holat.
“Rivojlanish uchun xususiylashtirish va to’g’ridan-to’g’ri sarmoya birlamchi talablardir”, - deydi Tsereteli.
“Qo’shnilar orasidagi savdo kengaygani mintaqadagi eng ulkan iqtisodiy o’zgarish”, - deya xulosa qilmoqda mutaxassis. “Mintaqaviy tijorat jahon bozorlariga ham yo’l ochadi”.
Mehnat migratsiyasi jonlangan. Rossiya va boshqa davlatlarga ishga ketish hollari ko’payib, vatanga yuborilayotgan mablag’ miqdori oshgan, masalan O’zbekiston va Tojikistonda birgalikda bu yil 10 milliard dollardan ko’p. O’zbekistonda chetdagi migrant ishchilar jo'nayotgan pul milliy daromadning 10 foizidan ziyodini tashkil etmoqda, ya'ni 60-70 milliard dollardan 6-7 milliard.
Tsereteli nazarida ham iqlimdagi salbiy o’zgarishlar, xususan harorat ko’tarilishi va muzliklarning erishi, suv miqdori va ta’minotidagi masalalar, qishloq xo’jaligidagi qiyinchiliklar konkret yondashuv va yangicha siyosat talab qiladi va aynan bu yo’nalishda Markaziy Osiyo davlatlari bag’oyat sust.
E’tibor oshib, choralar ko’rilmasa, oqibatlari dahshatli bo’lishi mumkin, deydi ekspertlar.
Subir Lall davlat egalik qiladigan va yuritadigan sanoatlar va bizneslarning xususiy bizneslardan farqini tushuntirar ekan, kapital va resurslar ikkinchi toifada samarali ishlatiladi, deya ta’kidlaydi. Taraqqiyot bo’lishi uchun iqtisodiy erkinlik zarur. Strukturaviy o’zgarishlar qilinmas ekan, ishsizlikni yengish deyarli mumkin emas, deydi Lall.