15-16-sentabr kunlari Samarqandda Shanxay hamkorlik tashkilotining navbatdagi sammiti o’tadi. Ko’hna shahar qator davlatlar rahbarlarini qarshilashga hozirlanmoqda. Tashkilotga a’zo mamlakatlardan tashqari a’zolikka nomzod va guruhga hamkor davlatlardan ham delegatsiyalar kutilyapti. Bu 2019-yil iyunidan beri yuzma-yuz bo’ladigan ilk muloqot. Koronavirus pandemiyasi sabab ko’plab xalqaro tadbirlar virtual shaklda o’tgan.
Your browser doesn’t support HTML5
AQSh sobiq elchisi Jon Xerbst: Rossiya va Xitoy - noqular hamkorlar
Samarqanddagi sammit O’zbekiston uchun yilning eng muhim siyosiy tadbiri bo’ladi. Bu Xitoy va Rossiya prezidentlari uchun ham yuzma-yuz ko’rishishga bir imkoniyat. So’nggi bor Si Zinpin va Vladimir Putin 4-fevral kuni Xitoyda Qishki Olimpiya o’yinlarining ochilishida uchrashgan. Shundan keyin Ukrainada urush boshlanib, ikki rahbar vitual muloqot bilan cheklangan.
Ukraina mojarosi boshlanganidan beri Rossiya G’arbning minglab sanksiyalariga yuz tutdi, Yevropa, AQSh va rivojlangan ko’plab boshqa mamlakatlar bozorlaridan ayrildi, global miqyosda iqtisodiy faoliyatini yuritish imkoniyati cheklandi.
Sanksiyalar Rossiyani sharq tomon burilishga majburladi. Hindiston, Xitoy kabi mamlakatlar bilan savdo aloqalari kuchaydi. Bu mamlakatlar Rossiyaga qarshi sanksiyalarni qo’llab-quvvatlamadi, G’arbning sanksiyalarga qo’shilish bosimiga yon bermadi.
Urush yana qancha davom etadi? Unda kim g’olib bo’ladi? Rossiyaning G’arb bilan aloqalari tiklanadimi? Yangi Ukraina qanday chegaralarda shakllanadi? Rossiyaning Xitoy bilan yangi ko’rinishdagi sherikligining chegarasi bormi? Tayvan bo’g’ozida yana bir urushga guvoh bo’lamizmi?
Mana shu savollarga javob olish maqsadida “Amerika Ovozi” muxbiri Odil Ruzaliev AQShning Ukraina va O’zbekistondagi sobiq elchisi, Vashingtondagi “Atlantika Kengashi” deb nomlanuvchi tahlil markazning yetakchi ilmiy xodimi Jon Xerbst bilan “Skype” orqali suhbat qildi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Janob Xerbst, xabaringiz bor, Samarqand Shanxay hamkorlik tashkiloti sammitini qabul qilishga hozirlanmoqda. O’zbekistonda Xitoy, Rossiya va boshqa davlatlar rahbarlari o’zaro uchrashadi. Vladimir Putin va Si Zinpin so’nggi bor Ukrainadagi maxsus amaliyotdan oldin ko’rishgan edi. Ular uchun bu muhim uchrashuv bo’ladi.
Aytingchi, siz Xitoy va Rossiya o’rtasidagi bugungi aloqalarni qanday ta’riflagan bo’lardingiz? Ular do’stmi, ittifoqchimi, raqibmi? Kim ular?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Noqulay hamkorlar.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Tushuntirish berib o‘ting.
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Ular o’zaro uzun chegaraga ega, tarixan salbiy munosabatda bo’lgan qudratli mamlakatlar rahbarlaridir. Bunday mamlakatlarning yomon aloqada bo’lishi normal holat.
Hozir bu ikki mamlakat 75 yilda, ya’ni Mao [Tzedun] hokimiyatga kelganidan beri ikkinchi marta ancha yaqin aloqa o’rnatishga harakat qilmoqda. Ilk safar bunday harakat asosida AQSh va keng ma’noda kapitalistik dunyoga nisbatan, hozir esa yana AQSh hamda uning ittifoqchilari va hamkorlariga nisbatan adovat va dushmanlikni ko’rsa bo’ladi.
Aloqalarni yaxshi deb atash qiyin, chunki poydevori zaif. Nazarimda, bu davlatlar o’rtasidagi aloqalar ayni paytda juda noqulay holatda. Oxirgi bor uchrashishganida bunday emas edi. O'shanda Si Putinning jinoyatlar bilan yo'g'rilgan urushiga fotiha bergan edi.
O’ylashimcha, har ikki diktator urush tez va Rossiya foydasiga tugashini taxmin qilgan. Biroq Rossiya bu urushni yutqazyapti. Ular Ukraina shimolida, Kiyevda mag’lub bo’lishdi. Hozir esa kampaniyasining ikkinchi maqsadi bo’lgan sharqda botib qolishdi, janubda esa hududlarni boy berayotgan ko’rinadi.
Si Rossiyaga xayrixohligini ushlab turibdi, biroq sanksiyalarga rioya qilgan holda Putinga qurol yuborgani yo’q. Putin qurollarni Erondan olyapti, balki Shimoliy Koreyadan ham olishga umid qilyapti. O’ylashimcha, Si Putinning muvaffaqiyatsizligidan xijolatda. Muvaffaqiyatsizlik Putinga jiddiy putur yetkazdi.
Olti oy oldin hamma global avtoritar rahbarlarning oshib borayotgan kuchi haqida gapirgan edi. Bugun esa ikkinchi raqamli avtokratiya o’zidan ancha zaif bo’lgan mamlakat va Moskvaga qarshi yangidan birlashgan G’arbga qarshi urushda botib qoldi.
Olti oy oldin ikki rahbar ko’rishganida Si Tayvanni harbiy yo’l bilan olaman deb o’ylagan bo’lishi mumkin. Biroq hozir Amerikaning ikkinchi va uchinchi darajali qurollari Ukrainada Rossiyaning ta’zirini berayotganini ko’rib, Amerikaning birinchi darajali qurollari Xitoyni Tayvan bo’g’ozida nima qilishi mumkinligi haqida o’ylanib qolgan bo’lishi mumkin.
Ularning Samarqanddagi uchrashuvini, o’zlarini tutishini, gaplarini kuzatish juda qiziq bo’ladi, chunki olti oy oldin ular o'zlarini kelajak to'lqinida yurgandek tutayotgan edi. Hozir esa bu avtokratiyalar parchalanayotgan ko’rinadi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Ukrainada urush uzoq davom etishini hisobga olganda, sizningcha, hozirgi chuqurlashgan, kuchaygan munosabatlar qanchaga yetishi mumkin?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Hozirgi urush Siga Putin hamkor sifatida u uchun bemulohaza va xavfli ekani haqida ogohlantirishdir. Bu Xitoy va Rossiya tarixan bir-biri bilan chiqisha olmasligini yana bir bor isbotlayapti. Xitoy yuksalayotgan kuchdir, Putin yoki Putinning Rossiyasi esa so’nib borayotgan kuch. Xitoy Moskva bilan yaxshi aloqada bo’lishga intilayotgan bo’lsa-da, Rossiyaga nisbatan hududiy da’volari borligini yashirayotgani yo’q.
Rossiya hududining tarixan Xitoyniki ekani haqida nafaqat xitoylik olimlar va jurnalistlar yozyapti, hatto Islomoboddagi elchixonasining bir diplomati Vladivostokni Xitoy shahri deb atadi.
Putin Xitoy va Sini do’st deb o’zini aldayapti. Moskvada Xitoy bo’yicha aqlli ekspertlar bor va ular Xitoyning kattaroq va kuchliroq, Rossiya uchun xavfli ekanini biladi. Ammo Putinning Rossiyasida bu haqda gapirish mumkin emasligini tushunishadi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Xitoyni jang maydonida biror jiddiy raqibga qarshi ko’rganimiz yo’q hali. Agar Tayvan bo’g’ozida urush boshlangundek bo’lsa, u qanday kechadi deb o’ylaysiz?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Men harbiy mutaxassis emasman. Tayvan bo’g’ozi haqida ba’zi narsalarni mutolaa qilganman. Desant tushirish oson emasligini yaxshi bilaman. AQSh buni Ikkinchi jahon urushi paytida avval Tinch okeanida, so’ng La-Mansh bo’g’ozida ajoyib ravishda amalga oshirgan.
1944-yilda Fransiyaga desant tushirish hozir Tayvanga desant tushirishdan ancha oson ekanini bilaman. Ayniqsa agar Qo’shma Shtatlar Tayvanga yordam beradigan bo’lsa, bu ish yanada qiyin bo’ladi. Ammo busiz ham Amerikaning ikkinchi va uchinchi darajali qurollari Ukrainada ruslarni ne holga solayotganiga e’tibor bering. Tayvanga esa ikkinchi va uchinchi darajali qurollardan yaxshiroq qurol sotayotganimizni Xitoy yaxshi biladi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Ayni paytda Xitoy va Rossiya o’rtasidagi eng katta kelishmovchilik nimadan iborat?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Ular munosabatlaridagi qiyinchiliklarni kamaytirib ko’rsatishga harakat qilishdi. Nazarimda asosiy muammo, uning negizi bir-biriga qo’shni bo’lgan ikkita yirik mamlakatning tarixiga borib taqaladi.
Zaifroq bo’lgan ruslar nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, muhim aktivlarning markazdan olisda bo’lishi ularni xavf ostiga qo’yadi.
Xitoy hozir Rossiyaga yaxshi muomala qilishga harakat qilmoqda, biroq shunda ham uning olimlari, jurnalistlari va hatto pastroq darajadagi diplomatlari rus hududlarining Xitoyga qarashli ekani haqida gapiryapti.
Rossiyaning Yevropadagi agressiyasi sabab Yevropa bozorining unga yopilishi natijasida Xitoy Rossiya uchun muqobil bozorga aylangan bo’lsa-da, Pekin Moskvani o’ziga teng ko’rmayapti va iqtisodiy aloqalarda o’zi uchun ancha foydali shartlar qo’yayapti.
Putin G’arbga qarshi chiqib, mahsulotlarini o’zi xohlagan narxda u yerda sotolmayotgan bir paytda Xitoy taklif etayotgan past narxda sotishga majbur, chunki og’asiga unga ukadek muomala qilayotgani haqida shikoyat qilmaydi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: “Gazprom” kompaniyasi Xitoy bilan yoqilg’i uchun to’lovlarni dollardan yuan va rublga to’liq o’tkazishga kelishib oldi. Nazarimda boshqa mamlakatlar ham to’lovlarning muqobil turiga o’ta boshlaydi. AQSh bundan xavotirdami?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Ko’p dollardan davlatlar uzoqlashadi deb o’ylamayman. Dollarning kuchi va G’arb davlatlari yaratgan moliyaviy institutlar ahamiyatidan shubhalanish haqida ko’p gap bo’lyapti albatta.
Biroq dunyoda, janubiy yarim sharda odamlar ahmoq emas. Pekinda shafqatsiz rejim borligini bilishadi. Sharqiy Osiyo mamlakatlari Xitoyning o’sib borayotgan iqtisodiy qudrati ular uchun Amerika qudratidan xavfliroq ekanini tushunishadi. Xitoy Janubiy va Sharqiy Xitoy dengizlarida Vyetnamga, Filippinga qanday muomala qilayotganini ko’rib, buning xavfli ekanini anglashyapti.
Agar ular AQSh va ittifoqchilarining xalqaro moliya tizimidagi ayrim choralaridan xavotirda bo’lishsa, Xitoy nazoratidagi moliyaviy tizimning mavjud tizimdan ancha xavfliroq ekanini tan olishlari kerak.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Balki bu maydaroq davlatlar yirik mamlakatlarni bir-biriga qarshi qaratib, vaziyatdan o’z foydasiga foydalanar?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Sinab ko’rishlari mumkin albatta. Xitoy va Rossiya muqobil tizim yaratishni eplay olmaydi demoqchi emasman. Biroq bunday tizim hozirgisidan ancha qoloq bo’ladi, uzoqqa bormaydi deb o’ylayman.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Rossiya va Xitoy o’rtasidagi hozirgi munosabatlar Markaziy Osiyoga qanday ta’sir qiladi? Bilamizki, mintaqa davlatlarining ba’zilari Xitoy va Rossiya bilan chegaradosh. Bunday sheriklik Markaziy Osiyo davlatlarining Yevropa Ittifoqi yoki AQSh bilan faolroq muloqot qilish istagini cheklashi mumkinmi?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Nazarimda bu Markaziy Osiyoning AQSh, Yevropa Ittifoqi va hatto Yaponiya va Janubiy Koreya bilan yaqinroq aloqa qilishga qiziqishini oshirishi aniq.
Ikki yirik yirtqich davlat qurshovida bo’lgan, Eron kabi kichikroq yirtqich mamlakat hamda beqaror Pokiston va muvaffaqiyatsiz davlat bo’lgan Afg’onistonga yaqin Markaziy Osiyo dunyodagi eng yomon geosiyosiy relyefda joylashgan.
Ular qudratli, ammo u qadar agressiv bo’lmagan AQSh, G’arbiy Yevropa mamlakatlari, Yaponiya va boshqalar bilan yaxshiroq aloqada bo’lishni istaydi. Markaziy Osiyo uchun Rossiya va Xitoyning urushmayotgani yaxshi, chunki bu xavflidir.
Ular Rossiya va Xitoyning Markaziy Osiyodagi faoliyatidan haqli ravishda xavotirda. Rossiya mintaqada xavfsizlik bilan, Xitoy esa iqtisodiyot bilan mashg’ul. To’g’ri, Xitoy ham xavfsizlik bilan shug’ullana boshlayapti. Tojikistondagi bazani olaylik, masalan.
O’ylashimcha, Markaziy Osiyo rahbarlari AQSh, Yevropa Ittifoqining mintaqada faolroq bo’lishini, Yaponiya, Janubiy Koreya bilan ko’proq aloqa qilishni istaydi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Hozirgi vaziyatda mintaqa davlatlari o’zini qanday tutishi kerak? Masalan, O’zbekistonning siyosati hozir qanday bo’lishi kerak?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Markaziy Osiyo davlatlari orasida eng mustaqili O’zbekiston bo’lgan, chunki uning Rossiya bilan chegarasi yo’q. Bu katta plyus.
Mustaqilligining birinchi kunlaridan, birinchi yillarida mamlakatdagi asosiy xavfsizlik idoralari nazorati o’zbek millatiga mansub odamlarga topshirilgan. Mantiqiy chora.
Mirziyoyev hokimiyatga kelishi bilan Karimovning tashqi siyosatdagi bitta jiddiy xatosini to’g’riladi - uning qo’shni respublikalarga nisbatan eng kamida befarqligi, hatto deyarli dushmanligidan voz kechdi. Mirziyoyev O’zbekiston uchun, Markaziy Osiyo uchun besh sobiq sovet respublikasi o’rtasida hamkorlikka ehtiyoj borligini va bu hamkorlik Xitoy, Rossiya va boshqa tahdidlarga qarshi muhimligini tushunadi. Bu borada ayrim qadamlarni ko’rdik. Yaqinda [21-iyulda] Issiq-Ko’ldagi [mintaqa rahbarlarining] uchrashuv bunga bir misol.
Oxirgi bir necha yilda bu mavzu qayta-qayta muhokama qilinmoqda. Ayniqsa Afg’onistonda hokimiyatga Tolibon kelganidan beri yuzaga kelgan yangi sharoitda Janubiy va Markaziy Osiyo bo’yicha qator uchrashuvlar bo’ldi. Bu ham mantiqiy yondashuv.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Hozirgi vaziyatda Xitoy uchun Rossiya yonini olishga eng katta sabab nima deb o’ylaysiz? Rossiya nega Xitoyga quchoq ochayotgani ma’lum, boshqa iloji ham yo’q. Xitoyga Rossiya bilan yaqinlikdan nima foyda?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Xitoyda ham, Rossiyada ham revizionist tashqi siyosatni olib borishga qaror berilgan, ya’ni xalqaro xatti-harakatni butunlay yo’q qilish imkoni bo’lmasa-da, eng kamida uni jiddiy ravishda o’zgartirishga qaratilgan siyosatni.
Rossiya misolida bunday siyosat qo’shni mamlakatlar bilan muzlatilgan mojarolarni yaratishga yoki Gruziya va endi Ukrainada bo’lgani kabi ochiq urushlarni boshlashga qaratilgan.
Xitoyni oladigan bo’lsak, uning asosan dengizdagi o’ta agressiv siyosati suv tubidagi tabiiy resurslarni qo’lga kiritish uchun Sharqiy va Janubiy Xiyoy dengizlaridagi hududlarga da’vo qilishga qaratilgan. 600-700 yil oldin Xitoy kemasi o’tgan har qanday joyni o’ziniki deb orollar barpo etish, riflarni orollarga aylantirish g’irt bema’nilikdir.
Bu da’volarni, talablarni harbiy kuch orqali tasdiqlash kinoyaomuz. Chunki Xitoy G’arbning 19-asrda diplomatiyani jangovar kemalar vositasida olib borgani haqida qattiq shikoyat qiladi, biroq uning o’zi maydaroq mamlakatlarga nisbatan xuddi shunday siyosat olib boryapti. Masalan, 1979-yildagi Vyetnamga qarshi urushni olaylik. Vyetnam qattiq qarshilik ko’rsatib, Xitoyni durangga majburladi – Vyetnam uchun g’alabaga teng durang.
Odamlar Xitoyning oxirgi 15 yilda shakllangan mana shu agressiv siyosatini ko’ryapti. Uning bu tajovuzkor siyosati Rossiyaning yanada tajovuzkorroq siyosati bilan bir paytda kuzatilmoqda. Ularning munosabati mana shu narsaga asoslangan. Bu o’ta beqaror poydevor uzoqqa yetmaydi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Ukrainadagi urush Xitoyning “Kamar va yo’l tashabbusi”ga ta’sir qilyaptimi?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Nazarimda, bir paytlar hurmat-e’tibor qozongan “Kamar va yo’l tashabbusi”ga oxirgi 7-8 yilda shubha bilan qaralmoqda. Xitoyning aksar hollarda jug’rofiy hududlar va xorijiy mamlakatlar ustidan nazoratiga yetaklovchi, mahalliy ishchilardan ko’ra xitoylik ishchilarni ko’proq ish bilan ta’minlovchi dunyo bo’ylab loyihalariga kelganda odamlar bunday iqtisodiy atamalar qanday ishlashiga e’tibor bera boshlagan.
Poraning foydasini uni olgan rahbar ko’radi, mamlakatlar emas. “Kamar va yo’l tashabbusi” global taraqqiyotdan ko’ra Xitoyning iqtisodiy imperializmini olg’a suruvchi vositaga o’xshaydi.
Si shafqatsiz urushni boshlagan Putinga yaqin tutinib xato qildi va xitoyliklar hozir bundan xijolatda.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Rossiyada o’zbek ko’pligini bilasiz. Ular ma’lumotlarni rus matbuotidan oladi. Ba’zilari Rossiya tarafida ekan, ularning o’ylashicha, G’arb Rossiyaning bu mojaroni boshlash sababini tushunmayapti. Sizningcha, G’arb Rossiyaning urushi sabablarini haqiqatan tushunmayaptimi? Chunki ba’zilar bu mojaroni Rossiyaning hududlarini kengaytirishga qaratilgan imperialistik harakati deb o’ylaydi. Boshqalar fikricha esa Rossiya shunchaki chegaralarini xavfsiz qilishga, Sovet Ittifoqi Sharqiy Yevropada qilganday Ukrainani bufer zonaga aylantirishga harakat qilmoqda. Siz nima deb o’ylaysiz?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Agar markaziy osiyoliklar Rossiyaning qo’shni davlatlardan bufer zona sifatida foydalanishga tarixiy huquqi bor deb o’ylashsa, u holda Moskva ularning mamlakatlarini nazorat qilishi yoki boshqarishini normal deb hisoblashadi. Qozog’iston Rossiya bilan chegaradosh. Putin Ukrainaga qarshi ilk urush boshlashidan bir necha oy o’tib, 2014-yil avgustida Seliger ko’li bo’yida [Seliger yoshlar forumida] nima deganini yaxshi eslaymiz.
Go’yoki uning ajoyib do’sti Nazarboyev yo’qdan davlat yaratganmish va u hozir mahalliy ruslarga yaxshi muomala qilyapti. Muomala o’zgarsa, Rossiyaning siyosati ham o’zgarishini aytgan edi. Qozog’iston shimolining Rossiya yerlari ekaniga ishonadigan ruslar borligini bilamiz. Balki Moskvada yashovchi o’zbeklar ham shunday o’ylayotgandir.
Moskva bir paytlar O’zbekistonni nazorat qilganini bilamiz. Balki Rossiyadagi o’zbeklar hozir ham shunday bo’lishi kerak deb o’ylayotgandir. Ammo O’zbekistondagi o’zbeklarning aksariyati bunday fikrlashdan yiroq degan taxmin bor menda. Rossiya siyosati haqida to’g’ri ma’lumotga ega o’zbeklar – xoh Moskvada yashasin, xoh Samarqandda – bunga qo’shiladi deb o’ylayman.
Agar Rossiya Ukrainani yo’q qilishga haqli deb o’ylasangiz, u holda ha, G’arb siyosati xato. Ammo agar ukrainaliklar o’z mamlakatida ukrainalik sifatida yashashga haqli deb ishonsangiz, u holda Putin buyuk tajovuzkor va uni bu yo’ldan qaytarish kerak.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Rossiyaning NATO kengayishini cheklash haqidagi talabi bajarilganida, urushning oldini olsa bo’larmidi?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Nazarimda bu Kremldan chiqayotgan bema’ni bahonadir. Mojaro 2014-yilda, aniqrog’i 2013-yilda Moskva Ukrainaning Yevropa Ittifoqi bilan savdo shartnomasiga e’tiroz bildirishi ketidan boshlangan.
2013-yilda shu inqiroz yuzaga kelganida Ukraina konstitutsiyasida betaraflik haqida modda bor edi, ya’ni Ukraina xorijiy xavfsizlik blokiga kirmaydi degan modda. Inqiroz Putin Ukrainaning Yevropa Ittifoqi bilan savdoga kirishini istamagani uchun yuzaga kelgan. Ukraina NATOga kirish arafasida bo’lgani uchun emas. Mana shu fakt.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Urush yana qancha davom etadi deb o’ylaysiz?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Ukraina urushda yutqazmasligiga aminman. Moskvadagi rejim Ukraina irodasini harbiy kuch bilan buka olmasligini anglaganidan so’ng urush nihoyasiga yetadi.
Bu hatto ertaga bo’lishi mumkin, biroq bunchalik tez bo’ladi deb kutmayman. Balki 5 yoki 10 yil ketar. Agar AQSh va G’arbning Ukrainaga berayotgan madadi hozirgi darajada saqlanib qolsa, Ukraina g’alaba qozonishiga aminman, chunki Ukraina xalqi, uning 95 foizi Ukrainada ukrainalik sifatida yashash huquqi uchun kurashishga tayyor.
Rossiyada xalq bu urushni qo’llab-quvvatlamaydi, chunki bu - Putinning urushi. Bu kuchishlatar tizimlarning ham urushi emas.
Agar Putin urush e’lon qilishidan bir necha kun oldin namoyish etilgan g’alati videoni ko’rgan bo’lsangiz, uning atrofida turgan xavfsizlikka mas’ul barcha maslahatchilari o’zlarini noqulay his qilishganini ko’rasiz. Putin hatto birini tanqid qildi. Urush boshlanganidan bir necha kun o‘tib namoyish etilgan yana bir g’alati video ham bor. Unda Putin Shoygu va Gerasimovga yadro kuchlarini shay holatga keltirish haqida gapirganida ularning bundan xursand bo’lganini yoki bunga shayligini ko’rmaysiz. Bu Putinning urushi va uning boshini yeydi, Putin rejimi va Rossiya uchun ofatli bo’ladi.
Shvetsiya va Finlyandiya uning bu tajovuzi oqibatida endi NATOga a’zo bo’lmoqchi. Ana sizga Putinning davlat arbobi sifatidagi donoligi.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Ukraina mag’lub bo’lmasligini aytdingiz. G’alaba Ukraina uchun nimadan iborat bo’ladi? Chunki hozirgi vaziyatga qaraydigan bo’lsak, Ukraina hududlarini boy bermoqda, garchi bir necha oy oldingiga qaraganda sekinroq bo’lsa-da.
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: Ukraina xavfsiz chegaralari doirasida ichki va tashqi siyosatiga to’liq hokim bo’lgan suveren davlatga aylanadi. To’g’ri, chegaralar qanday bo’lishini hozir aniq ayta olmayman. Qora dengiz bo’yidagi Odessani hamda kuchli iqtisodiyotni yaratish salohiyatini saqlab qolishadi. Ukraina yirik davlat bo’lmaydi. Qanday hududda joylashishi muzokaralar yordamida aniqlanadi.
Agar Ukraina hududini to’liq nazorat qilmasa, jiddiy sanksiyalar saqlanib qoladi va Kreml tajovuzining qiymati oshishda davom etadi deb taxmin qilaman.
Odil Ruzaliev, “Amerika Ovozi”: Va so’nggi savol. Yevropada yoqilg’ining qimmatlashayotganini hisobga olganda yaqinlashib kelayotgan qish G’arbning Ukrainaga yordam ko’rsatish qaroriga ta’sir qiladimi?
Jon Xerbst “Atlantika Kengashi”: O’ylaymanki, Yevropa uchun qish og’ir bo’ladi. Ular zararni cheklash uchun muhim choralar ko’rdi deb o’ylayman, biroq zarar jiddiy bo’ladi.
Bir necha kun oldin Chexiya Respublikasida [yirik] namoyishga guvoh bo’ldik. Buni hisobdan chiqarib bo’lmaydi. Shunga o’xshash boshqa namoyishlar ham bo’lishi mumkin, biroq siyosatni o’zgartiradigan darajada, G’arbning Ukrainada Putinning urushiga qarshiligini yumshatadigan darajada bo’lmaydi.
Bahorga chiqib Moskvaning uglevodorodlarni kelajakda Yevropaga qarshi qurol sifatida qo’llash imkoniyatini cheklashga qaratilgan yangi choralar ko’riladi. Agar bir yil o’tib ham urush tugamasa, keyingi qish biz va Yevropa uchun bu yilgisidan qiyinroq bo’lmaydi.