O'zbekistonda Prezident Shavkat Mirziyoyev boshlagan islohotlar real harakatlardan iborat, Amerika bu jarayonlarni quvvatlashdan manfaatdor, deya mulohaza yuritildi Professor Fred Starr rahbarligidagi Markaziy Osiyo va Kavkaz Institutida o'tgan forumda. Toshkentda "Regional dialog" deb nomlangan nohukumat tashkilotiga boshchilik qiluvchi Myusha Sever (Mjusa Sever) va Vashingtonda asoslangan Saylov tizimlari bo'yicha Xalqaro Jamg'arma eksperti Entoni Boyer (Anthony Bowyer) so'zladi.
Your browser doesn’t support HTML5
O'zbekistondagi islohotlar - AQShda forum
Starr fikricha, bugungi o'zgarishlar faqat Mirziyoyev hokimiyatga kelishi bilan boshlandi deyish xato bo'ladi. O'zbekiston, deydi u, sekinlik bilan bo'lsa-da rivojlanib kelayotgan edi, yangi rahbar bu jarayonni tezlashtirishga muvaffaq bo'ldi, deydi olim. Avlodlar yangilanishi, yangicha fikrlaydigan insonlar siyosiy-iqtisodiy doiralarga kirib kelar ekan, ularning ta'siri va bosimi sezildi, deydi Starr.
14 yildan beri mamlakatda ishlab kelayotgan mutaxassis Myusa Sever bu fikrga qo'shiladi. Islom Karimov prezidentligi davrida Toshkentda ishlay olgani, hukumat bilan til topisha olgani uchun "tuzum qo'g'irchog'i" deya tamg'alangan Sever o'zini "murosachi" deb biladi. Har qanday sharoitda ham dialog orqali muammoga yechim topish mumkin, deydi u.
Ko'plab xorijiy nohukumat tashkilotlar "Karimov davridagi repressiya sabab" respublikani tark etgan. Milliy Xavfsizlik Xizmati ularga kun bermagan, loyihalarni amalga oshirish deyarli mumkin bo'lmay qolgan, chunki tuzum bu dasturlarni o'ziga tahdid deb bilgan. Ular inson huquqlari, demokratiya, oshkoralik, adolat, erkin so'z va matbuotni targ'ib qilgan. 'Human Rights Watch", "Freedom House", IREX singari huquq va taraqqiyot tashkilotlari shu bois O'zbekistondagi faoliyatini tugatgan.
Vashington, 6-mart, 2018
Sever ham bir paytlar "Freedom House" (Ozodlik uyi)ning qiynoqlarga qarshi loyihasini yuritgan. Keyinchalik esa o'z tashkilotini ochdi va Yevropadagi donorlar ko'magi bilan uni shu kungacha tebratib kelmoqda. "Regional dialog" adliya va huquq-tartibot tizimini isloh qilish ustida ishlaydi.
"Maqsadga har doim ham siz rejalagan va o'ylagan vaqtda yeta olmaysiz. Haqiqiy o'zgarish vaqt, hamjihatlik, toqat va tirishqoqlik talab qiladi", - deydi Sever, Vashingtonda so'zlar ekan.
Uning tahlilicha, bugungi O'zbekistonda muammolar talay, ularni sanab o'tirishga vaqt oz. Chunki, deydi u, imkoniyati bor har bir taraf bebaho vaqt va g'ayratni vaziyatni yaxshilashga sarflashi kerak. Bu oson emas, deya tan oladi u, lekin izlagan odam O'zbekistondan ishonchli sheriklar topishi mumkin.
Yangilik qilishni xohlovchi yoshlar ko'p, ular bilimli va mehnatga tayyor, deydi Sever. Jinoyat va jazo bobida ishlash nafaqat kuchli iroda, balki huquqiy bilim va tajriba talab qiladi. Huquqshunoslarni tayyorlovchi oliygoh va boshqa ilm maskanlari uning tashkiloti bilan hamkorlik qilayotganini misol keltirar ekan, mutaxassis islohotlar ilmiy va madaniy yondashuvlarni ham o'zgartirishi tayin, deya umid bildiradi.
"Amerika madad ko'rsatishi kerak. Ilm-fan, trening, biznes, nohukumat va notijoriy sohalarda ko'maklashishi lozim", - deydi Sever.
Vashington O'zbekiston bilan o'zaro manfaatlarni xavfsizlik va har tomonlama taraqqiyotda ko'radi. Siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan mustahkamlanib borayotgan har bir jamiyat, AQSh nazarida, global barqarorlikka va shu tariqa uning xavfsizligiga hissa qo'shadi.
Shunday ekan, O'zbekiston mana shu yo'ldan borishni xohlayotgan paytda passivlik yaramaydi, deydi Entoni Boyer.
Fuqaro jamiyati va erkinlikni targ'ib qiluvchi tashkilot vakili fikricha, O'zbekiston bu borada orqada. Biroq so'nggi bir yil ichida xalqaro organlar, jumladan BMT agentliklari va maxsus vakillari, "Human Rights Watch" va boshqa tashkilotlar bilan aloqa faollashganidan mamnun.
Prezident Mirziyoyev Milliy Xavfsizlik Xizmati xodimlari oldida, 2018
Internet erkinligi va axborot oqimi bobida ham progress bo'ldi, deydi Boyer. Oldingi siljiyverish kerak, deydi u, hukumat serg'ayrat ekanini ko'rsatishga urinmoqda, xalqaro hamjamiyat esa undan katta ishlar kutmoqda.
Islohotlar nafaqat O'zbekiston rahbariyati balki xalqi uchun imtihon, deydi bu mutaxassis. Tashqi dunyoga ochilishdan to'xtamasdan, xalqaro hamkorlikni kuchaytirib, respublika o'ziga nisbatan ishonchni ham mustahkamlaydi, deydi Boyer.
Oldingi O'zbekiston shubha va gumon, qo'rquv ostida yashar edi. Bugungi O'zbekiston adolat va erkinlik, oshkoralik va mas'uliyatli boshqaruv tomon intilayotgani nafaqat uning qo'shnilari balki uzoqdagi davlatlar, jumladan Qo'shma Shtatlarni bu davlatga nisbatan yangicha yondashishga undashi lozim, deydi Boyer. Uning tashkiloti, IFES, O'zbekiston bilan yaqindan ishlashga shay.
Haqiqiy muxolifat, oppozitsion partiyalar va plyuralizm bobida respublikada yaqin orada yangilik kutmang, deydiganlar ko'p. Boyer esa gap kimnidir lol qoldirishda emas, deydi. Gap ularning ahamiyati va rolini tushuna olishda.
Kelgusi parlament saylovlari va prezident saylovlari adolatli o'tishi uchun IFES o'z hissasini qo'shmoqchi. Demokratik saylov, demokratik qonunchilik, demokratik boshqaruv nima ekanini targ'ib qilishda ko'makka tayyor.