Donald Tramp prezidentlikka saylanganidan so'ng, AQShdagi uyg'ur jamoasi vakillari Vashingtonni Xitoyning Shinjon mintaqasidagi inson huquqlari buzilishlariga e'tiborni oshirishga chaqirmoqda. Bu hududda uyg'urlar va boshqa etnik ozchiliklar og'ir tazyiqlarga duchor bo'lmoqda.
Faollar Trampni Xitoyga qarshi avvalgi choralarini davom ettirishga chaqirmoqda.
Trampning birinchi muddati davomida, uning ma'muriyati Xitoyning Shinjondagi harakatlarini rasman genotsid deb e'lon qildi. Bu esa ommaviy qamoqqa olish, majburiy mehnat va sterilizatsiya kabi qonunbuzarliklarda ayblanayotgan Xitoy amaldorlari va tashkilotlariga sanksiyalar qo'llanilishiga olib keldi. Xitoy esa etnik ozchiliklarga nisbatan zo'ravonlik qilish ayblovlarini rad etib, o'z siyosatini ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash deb ataydi.
Hadson instituti katta ilmiy xodimi va AQSh Xalqaro diniy erkinlik komissiyasining sobiq raisi Nuri Turkel uyg'ur huquqlari masalasida ikki partiyali qo'llab-quvvatlash mavjudligini ta'kidlab, bu muammolar AQShning har ikkala qonunchilik va ijro hokimiyatida ham aks-sado berganini aytdi.
"Uyg'ur huquqlari masalasi oddiy inson huquqlari doirasidan tashqariga chiqadi. Bu Amerikaning uzoq muddatli iqtisodiy va strategik xavfsizligi bilan bog'liq milliy xavfsizlik masalalaridir," - dedi Turkel “Amerika Ovozi”ga.
Turkel yangi ma'muriyatning avvalgi harakatlarini, jumladan, Uyg'ur inson huquqlari siyosati to'g'risidagi qonun va genotsid e'lonini davom ettirishiga ehtiyotkorona optimizm bilan qaramoqda.
"Men yangi ma'muriyat uyg'urlarga ta'sir qilayotgan bu dolzarb masalalarni hal qilish uchun aniq qadamlar tashlashiga ishonchim komil, chunki u ilgari ham shunday qilgan edi," - dedi u.
“Amerika Ovozi” Tramp kampaniyasiga yangi ma'muriyatning Xitoyda uyg'ur huquqlari bo'yicha rejalari haqida izoh olish uchun bog'landi, ammo nashr paytiga qadar javob olgani yo’q.
Yangi chaqiriqlar
Amerikalik uyg'ur yetakchilari Tramp ma'muriyatini uyg'urlarga nisbatan zo'ravonlikda ayblanayotgan Xitoy amaldorlari va tashkilotlariga qarshi sanksiyalarni kuchaytirish, shu orqali AQSh javobini mustahkamlashga undamoqda.
"Men Tramp ma'muriyati uyg'urlarga qarshi og'ir jinoyatlarda ayblanayotgan Xitoy amaldorlari va tashkilotlariga qo'shimcha sanksiyalar qo'llashini, bu esa AQShning ushbu zo'ravonliklarga qarshi kurashish harakatlarini kuchaytirishi mumkinligini taxmin qilmoqdaman," - deb qo'shimcha qildi Turkel.
Vashingtondagi "Uyg'urlar uchun kampaniya" tashkiloti ijrochi direktori Rushan Abbos 2021-yildagi Uyg'ur majburiy mehnati oldini olish to'g'risidagi qonunni qat'iy amalga oshirish zarurligini ta'kidladi.
"Uyg'urlar genotsidni boshdan kechirmoqda va amerikaliklar bilishlari kerakki, uyg'urlar genotsidini hal qilish faqat tashqi siyosat masalasi emas; bu AQShning majburiy mehnat bilan bog'liq Xitoy mahsulotlarini iste'mol qilish orqali sherikka aylanishining oldini olish haqida, - dedi Abbos. - Bu Xitoyning amerikaliklar mehnat qilib topgan pullarini o'zining imperiya intilishlarini moliyalashtirish va AQShni zaiflashtirish uchun ishlatishini to'xtatish hamda AQSh hududida chet el qo'rqitishlarini rad etish haqida".
Vashingtonda joylashgan surgundagi Sharqiy Turkiston hukumati bosh vaziri Solih Xudayar bu fikrlarni qo'llab-quvvatlab, Tramp ma'muriyatini mintaqani bosib olingan davlat sifatida rasman tan olishga chaqirdi.
"Mustaqil Sharqiy Turkiston Xitoyning Markaziy Osiyo va Hind-Tinch okeanidagi hukmronlik intilishlariga to'g'ridan-to'g'ri qarshi chiqib, Amerika va keng global manfaatlarni himoya qilgan bo'lar edi," - dedi Xudayar.
U uyg'ur masalalari bo'yicha maxsus koordinator tayinlashni taklif qildi.
Amaldagi siyosat muammolari
Kuchliroq choralar uchun chaqiriqlarga qaramay, amerikalik uyg'ur faollari iqtisodiy va strategik manfaatlar Xitoy bilan munosabatlarda ustuvor bo'lib qolishidan xavotirda. Turkel so'nggi yillarda turli xil jamoat tashkilotlari AQShning uyg'ur masalalariga munosabatiga ta'sir ko'rsatganini ta'kidladi.
"Iqlim faollari atrof-muhit tashabbuslarida Xitoy bilan yaqinroq hamkorlik qilishni talab qildi; Xitoy bilan munosabatlarni yoqlovchi kuzatuvchilar AQSh-Xitoy munosabatlaridagi 'haroratni pasaytirish' uchun yumshoqroq, murosali yondashuvni taklif qildi; biznes manfaatlari esa ziddiyatlarni kuchaytirish bilan bog'liq iqtisodiy xatarlar haqida ogohlantirdi va AQSh-Xitoy savdo aloqalarini himoya qiladigan siyosatni qo'llab-quvvatladi," - dedi u. - Bu bosimlar ancha nozik pozitsiya va inson huquqlari hamda uyg'urlarga oid siyosatda yumshoqroq yondashuvga olib keldi".
"Uyg'ur majburiy mehnati oldini olish to'g'risidagi qonun kabi qadamlar [Bayden ma'muriyati davrida] maqtovga sazovor bo'lsa-da, uyg'ur huquqlariga e'tibor ko'pincha keng geosiyosiy ustuvorliklar soyasida qolib ketmoqda", - deya qo’shimcha qildi Turkel.
Transmilliy repressiyaga qarshi kurash
Uyg'ur huquqlariga oid harakatlardan tashqari, amerikalik uyg'ur yetakchilari Tramp ma'muriyatini Xitoyning transmilliy repressiyalariga, xususan, AQSh hududidagi uyg'ur amerikaliklarga tahdid qiladigan maxfiy operatsiyalarga qarshi choralar ko'rishga chaqirmoqda.
"Ma'muriyat Xitoy hokimiyatining transmilliy repressiyalariga qarshi kurashish harakatlarini, ayniqsa maxfiy Xitoy politsiya punktlari va AQShdagi uyg'ur amerikaliklar hamda Xitoy dissidentlarini kuzatadigan va qo'rqitadigan agentlar faoliyatini to'xtatish bo'yicha zudlik bilan choralar ko'rishi kerak," - dedi Abbos.
Abbos Trampning birinchi muddati davomida garovga olinganlarni ozod qilish bo'yicha sa'y-harakatlarini qayd etib, uni Xitoyda ushlab turilgan uyg'ur mahbuslar masalasiga ustuvor ahamiyat berishga chaqirdi.
"Xitoy chet eldagi uyg'urlarni jim qilish taktikasi sifatida uyg'ur [amerikaliklar] oila a'zolari va jamiyat yetakchilarini qamoqda saqlamoqda. Ko'pchilik o'z oilalarini himoya qilish uchun o'z-o'zini senzura qilishga majbur bo'lmoqda," - dedi u.
