AQShning O’zbekistondagi elchisi Pamela Spratlen Toshkentdagi birinchi yilini jo’shqin va sermahsul deya ta’riflaydi. Bir necha yuqori darajali tashriflar, O’zbekiston rahbari bilan bir necha bor yuzma-yuz muloqot, oradagi ustuvor maqsadlar yuzasidan muzokaralar. Elchi uchun bu juda muhim.
Elchi mezbon davlat bilan til topisha olmasa, u elchi emas. Sizni yuborgan tomonning ishonchini oqlash, hukumatingiz yuklagan vazifani bajarish uchun avvalo mezbon mamlakatning ishonchini qozonish lozim.
O’zbekistondan oldin Qirg’izistonda elchilik qilgan, undan oldin esa AQSh Davlat departamentida Markaziy Osiyo bilan aloqalarni tebratgan Pamela Spratlen xavfsizlik, biznes va demokratiya bobida ishlashni oliy maqsad deb biladi. Ilmiy va madaniy rishtalarni rivojlantirish ham uning uchun nihoyatda muhim. Suhbatimizni boshlar ekanmiz, Spratlen xonim bu borada to’lqinlanib gapirib berdi.
- Toshkentda, bizga aytishlaricha, juda qattiq ishlayapsiz.
Elchi Elchi Spratlen Ha, shunday. Qiladigan ish ko’p. Elchi sifatida noyob imkoniyatlarga egamiz. Prezidentimiz Obama va Davlat kotibimiz quvvatlovi ostida fursatni boy bermay maqsadlarimiz sari harakat qilaverish kerak.
- Lekin bu oson emas, muammolar talay.
Elchi Spratlen Shunday.
- Maqsadlar yo’lida turgan biror qonuniy to’siqlar bormi bugun? O’zbekiston hukumati bilan harbiy hamkorlikni cheklovchi bandlar, bir necha yillik cheklovlar, hozirda Kongress hujjatlarida yo’q. Bu nimani anglatadi? Sanksiyalarning hammasi bekor qilindimi?
Elchi Spratlen: O’zbekiston – muhim davlat va hamisha katta e’tiborda. Barqarorlikni qanday saqlash bobida o’z siyosatiga ega. Geo-strategik, tarixiy va madaniy jihatdan ham o’ziga xos o’rinda turadi. Inson huquqlari borasidagi muammolar bois Kongress bir necha yil oldin hamkorlikka cheklovlar qo’ygan edi. Hozirda ularning ayrimlari olib tashlangani rost va sabablarni aniq bilmaymiz. Lekin, qayd etaman, harbiy yordam ko’rsatish yo’lida hamon muayyan cheklovlar bor. Biz uchun O’zbekiston bilan xavfsizlik yuzasidan hamkorlikni mustahkamlash nihoyatda muhim va ustuvor vazifa.
Bu yilning o’zida AQShga uch marta keldim. O’tgan oy ikki davlatning mudofaa rasmiylari muzokara olib bordi. Odatda Toshkentdagi elchi unda qatnashmaydi, lekin bu to’rt yildan beri ilk bor o’tayotgan yuqori darajali yuzma-yuz muzokara ekani uchun men ham keldim. Aytish joiz, Amerika harbiy hamkorlikni cheklagani kabi O’zbekiston ham o’z cheklovlariga ega. Tomonlar oradagi masalalarni bafurja muhokama qilib oldi. Besh yillik reja ustida ishlayapmiz. Umid qilamizki, u tasdiqlanadi.
O’zbekiston o’tgan yili bizning xalqaro harbiy ta’lim dasturimizda ishtirok etishga qaror qildi. Hali hech kim qatnashmadi, lekin bu qarorning o’zi juda ijobiy qadam. Aloqalar dinamik va tobora rivojlanib bormoqda. Qo’shma Shtatlar ayrim masalalarga xavotir bilan qaraydi. Qadriyatlarimiz va qonunlarimizdan kelib chiqib, ehtiyotkorlik va ogohlik bilan harakat qilamiz. Biroq O’zbekiston biz uchun o’ziga xos ahamiyatga ega sherik. Geografik joylashuvi bois, masalan, Shimoliy Ta’minot Tizimidek muhim loyihalarda bizga qo’l keldi. Kobulni elektr quvvati bilan ta’minlab kelmoqda. Afg’oniston tomon boradigan yagona temir yo'l ham O’zbekistondan.
Biz O’zbekistonga nisbatan pragmatik yondashamiz va o’zaro manfaatlardan kelib chiqqan holda hamkorlik olib borayapmiz.
- O’zbekiston paxta dalalarida majburiy mehnatga qarshi kurashayotgan “Paxta kampaniyasi” nomli xalqaro koalitsiya Jahon bankidan respublikaga kredit bermaslikni talab qilmoqda. O’zbekiston hukumati odamlarni zo’rlab ishlatishni bas qilmaguncha bir dollar ham bermang, demoqda bu harakat. Siz O’zbekistonda bu muammoga qarshi ijobiy qadamlar tashlanmoqda, deb kelasiz. Xalqaro Mehnat Tashkiloti Toshkentda vakolatxona ochganini ijobiy baholaysiz. Lekin “Paxta kampaniyasi” tahlilicha, vaziyat og’ir, ayniqsa o’tgan yili yanada og’irlashgan. Bizdagi ma’lumotlarga ko’ra ham shunday. Bunga nima deysiz?
Elchi Spratlen: Paxta O’zbekiston iqtisodiyotida muhim rol o’ynaydi. O’nlab yillardan beri shunday. Oq oltin boylik deb qaraladi va davlatga katta daromad keltiradi. Uning qanday yetishtirilishi, hosil qanday yig’ib olinishiga qarshilik bildirib kelishadi va bu xavotirga molik masala. O’zbekiston bu sohada modernizatsiya va mexanizatsiya zarur deya tan oladi va nazarimizda, shunga harakat qilmoqda. Iqtisodiyotini diversifikatsiya qilishga ham urinmoqda. AQSh O’zbekistonning Jahon banki va Xalqaro Mehnat Tashkiloti bilan hamkorligini olqishlaydi. AQSh Mehnat vazirligi ham vaziyatni kuzatib, o’z xulosalarini taqdim etib keladi.
Paxta terimiga bolalar majburlab olib chiqilmayotganini yutuq sifatida ko’ramiz. Lekin kattalar hamon paxtaga olib chiqiladi. O’tgan yili hukumat sog’liqni saqlash va ta’lim tizimi xodimlarini olib chiqmoqchi emasligini bildirgan edi, lekin bu amalga oshmadi. Fikrimcha, bu muammodan qutulish uchun hali ko’p ter to’kish kerak va hukumat dadilroq qadamlar tashlaydi degan umiddamiz, shuni kutayapmiz. Hukumat o’zgarishlar qilamiz deydi, qani, ko’raylik, qilishadimi yo’qmi. Islohotlar va mexanizatsiya paxta terimida majburiy mehnatni tobora kamaytiradi va vaqti kelib butkul barham topadi degan umiddamiz.
- O’zbekiston hukumatiga “Paxta kampaniyasi” bilan muzokara qilishni maslahat berganmisiz? Chunki bu hozir global harakat, o’z ovozi va ta’siriga ega kuch.
Elchi Spratlen: Xalqaro hamjamiyatning bu boradagi xavotirlarini aks ettirgan katta kuchga aylangani rost. Lekin O’zbekiston hukumati kim bilan muzokara qilishni o’zi hal qiladi. Men o’zim “Paxta kampaniyasi” bilan muloqotdaman. Bugun, bu yerga kelishdan oldin, bu harakat vakillari bilan uchrashdim. Bu koalitsiya bilan gaplashish O’zbekiston hukumati uchun konstruktiv yondashuv bo’lar edi. Lekin bu qarorga ularning o’zi kelishi kerak.
- O’zbekiston bo’ylab safarlarda yuribsiz, odamlar bilan muloqotdasiz. Sizningcha, iqtisodiy ahvol qanday hozir? Xususan, biznes muhitni qanday baholaysiz? O’zbekiston rasmiylari o’tgan kuz Vashintonda o’tgan biznes forumda mamlakat G’arb kompaniyalariga ochiq, islohotlar avjida va zarur sharoit muhayyo, deyishdi. Lekin korrupsiya hamon chuqur ildiz otgan, tirikchilikka aylangan, desak ham bo’ladi. Buning ustiga katta biznes mojaroga guvohmiz. Uning markazida xalqaro mobil kompaniyalari va prezident oilasi turibdi. AQSh tekshirmoqda. Yaqinda katta qarorlar qilindi. (O’zbekistonda pora evaziga biznes qilganini tan olgan kompaniyalardan biri AQShga tovon to’lashga ko’ndi) Bu ish O’zbekistondagi korrupsiya darajasiga butun dunyo e’tiborini qaratmoqda. Bilaman, siz bu borada og’iz ochmaysiz, chunki tekshiruv hamon davom etmoqda, deysiz. Ammo bugungi biznes muhiti, sizningcha qay ahvolda?
Elchi Spratlen: Har doim aytib kelamiz: O’zbekiston Markaziy Osiyodagi har bir davlat bilan chegaraga ega, uning yuragida joylashgan mamlakat. 30 milliondan oshiq aholiga ega. Potensial juda yuqori. Katta mehnat kuchi va tabiiy boyliklarga ega. Ayni damda, boshqa davlatlar singari bu mamlakatda ham iqtisodiy qiyinchiliklarga guvohmiz. Rossiya, Xitoy kabi hamkorlarning ahvoli o’zingizga ma’lum. Ularning va Qozog’istonning ham milliy pulining qadri tushib ketgan. O’zbekistonga ta’siri bor, albatta.
Biroq O’zbekiston hukumati iqtisodiy barqarorlik yo’lida o’z harakatini qilayapti degan bo’lardim. Men yaqinda Termiz va Navoiyda bo’ldim. Yangi bizneslar ochilayotganini ko’rdim.
Amerika bizneslari kamligi afsuslanarli hol. O’zbekistondagi hammaga ma’lum muammolar hal etilmas ekan, Amerika kompaniyalarining kelishi qiyin. Ular qiziqadi albatta, va bu borada ishlaydigan tashkilotlar bor.
Toshkentda (24-mart kuni) yuqori darajada kechadigan AQSh-O’zbekiston biznes muloqotida bu haqda gap ketadi. Amerika kompaniyalari qonunlarga bosh egishi kerak, nafaqat O’zbekistonda balki butun dunyo bo’ylab. Biz O’zbekiston hukumati bilan muloqotda AQSh bizneslari uchun qanday sharoit zarurligi va bunga qanday qilib erishish mumkinligi haqida aytib kelamiz. Men Toshkentda ekanman, buni to’xtatmayman.
- Bizga juda ko’plab yoshlar va professionallar murojaat qilib, Amerikada bilim olish, malaka oshirish imkoniyatlari haqida so’raydi. Biz ko’p hollarda ularga elchixona saytiga kirishni maslahat beramiz.
Elchi Spratlen: To’g’ri qilasiz.
- Lekin, haqiqat shuki, imkoniyatlar cheklangan. Siz almashinuv dasturlarini ko’p tilga olasiz. Biror yangi programmalar boshlanishi yoki eskilari qaytishiga umid bormi?
Elchi Spratlen: Bu dasturlar men uchun juda muhim. Talaba bo’lish inson hayotining eng shirin bir qismi, nazarimda. Yaqinda Termiz Davlat universitetiga bordim. Yetti ming talabasi bor ekan, qiziqarli dasturlar va loyihalar bilan tanishdim. Yoshlarga aytdimki, agar imkoniyat bo’lsa, boring, o’qing. Dunyo ko’rasiz, bebaho ilm bilan qaytasiz. Bizning almashinuv dasturlarimizdan ham maqsad shu.
- Lekin bunga erishish oson emas.
Elchi Spratlen: Ha, qiyin. Qimmat, raqobat, moliyaviy cheklovlar. Men O’zbekistondan ko’proq talaba Amerikada o’qishini istardim. Hozir 500 dan sal kam talaba o’qiydi. Yangi dasturlar uchun mablag’ yo’q va yaqin kelajakda biror o’zgarish bo’ladi deb ayta olmayman. Biroq, boya aytganingizdek, men qattiq harakatdaman.
- Kurashayapsiz, demak?
Elchi Spratlen: Arzigulik talabalar uchun kurashaman. Bu O’zbekiston va AQSh uchun katta ahamiyatga ega va bu mening vazifamga kiradi.
- Amerika axborot vositalari O’zbekistonga kirib, ma’lumot yig’ib uzatishlari uchun ham sharoit yaratish yo’lida harakat qilayapsizmi? Bilasiz, G’arb matbuoti mamlakatdagi vaziyatni noxolis yoritadi, deb kelishadi. U yerda emasmiz. Buning ahamiyati katta deb o’ylaysizmi?
Elchi Spratlen: Birinchidan, siz va “Amerika Ovozi” nihoyatda muhim rol o’ynab kelayapsiz. Buning uchun rahmat aytamiz. O’zbek tilida turli yo’nalishlarda har kuni yangidan-yangi material berib, dolzarb masalalarni yoritib kelasiz. Juda ko’plab odamlar dunyodagi vaziyatni, xususan Amerikadagi ahvolni sizning faoliyatintiz tufayli bilayapti va tushunayapti. Ishingizni davom ettiring. Chunki, aytganimdek, juda muhim vazifani bajarayapsiz.
O’zbekistonda ko’proq xalqaro axborot vositalarini ko’rsak, jon derdik. AQSh nazarida matbuot xalqqa ziyo tarqatadigan, muhim masalalarni ko’tarib, yechimga undaydigan, dunyoni odamlar oldiga olib keladigan kuch. Qisqa muddatda, chet el muxbirlarini ko’paytirish qiyin deb o’ylayman, lekin uzoq muddatda, shunga umid qilamiz. Xorijiy axborot vositalarining mamlakatdan turib faoliyat yuritishi O’zbekiston uchun foyda bo’ladi, chunki mamlakat o’zini yaxshiroq namoyon eta oladi, muxbirlar odamlar bilan yuzma-yuz gaplashadi, buning ahamiyati katta, toki dunyo ahli O’zbekistonni yaxshiroq tushunsin, yaqindan ko’rsin.
- Katta rahmat sizga!
Elchi Spratlen: Jonim bilan, sizga ham rahmat. Fursatdan foydalanib, muxlislaringizga minnatdorchilik bildirmoqchiman. Meni yurtingizda iliq kutib olib, ajoyib mamlakatingizni men bilan baham ko’rayotganingiz uchun sizga cheksiz rahmat aytaman. O’zbekistonda potensial yuqori. Muammolar bor. Biz yordamga tayyormiz. 30 milliondan oshiq aholi va o’z xalqim, Amerika manfaatlari yo’lida xizmatdamiz. Katta rahmat!
- Yana bir bor rahmat!
