Tojikiston hukumati Rossiyada uning fuqarolari kaltaklanishi, ularga nisbatan shafqatsiz munosabat va talabalarning ommaviy hibsga olinishi yuzasidan Moskvani savolga tutmoqda.
Bosh prokuror Yusuf Rahmon Rossiya Bosh prokuraturasidan federatsiyaning ayrim huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining Tojikiston fuqarolariga nisbatan xatti-harakatlarini tekshirish va ularning harakatlariga huquqiy baho berishni so‘ragan.
Bundan oldin Tojikiston Ichki ishlar vaziri Ramazon Rahimzoda Rossiya Ichki ishlar vaziri Vladimir Kolokoltsevdan tojikistonlik talabalarning kaltaklanishi masalasida murojaat qilgan edi.
Rossiyada 1-2 million orasida tojikistonlik migrant bor
24-may kuni Rossiyaning Tojikistondagi elchisi Semyon Grigorev Tashqi ishlar vazirligiga chaqirilib, "bunday hodisalar Tojikiston va Rossiya strategik munosabatlariga munosib emas va maorif sohasidagi hamkorliklar rivojiga zarar keltiradi" deya ta’kidlagan.
19-may kuni Xabarovsk o'lkasida Rossiya Ichki ishlar maxsus xizmati zobitlari erta tongda talabalar yotoqxonasiga bostirib kirib, yuzdan ortiq tojik studentlariga qo‘pol munosabatda bo‘lib, ulardan ba’zilarini kaltaklagan.
27-may kuni Moskva shahrining Belovejskiy ko‘chasida ham o‘nlab tojikistonliklarga qo‘pol munosabatda bo‘linib, ulardan ba’zilari hibsga olingan.
Rossiya huquq tartibot yaki kuch tizimlarining bu amaliyotlari go‘yo mahalliy aholi shikoyati natijasida amalga oshirilgan.
28-29 may kunlari ham shunday holatlar qayd etilgan.
30-may kuni Moskvaning Mitino metro bekati yaqinidagi mahallada 150 nafar tojik muhojirlarini qo‘lga olishgan.
3-iyun kuni Sankt Peterburg shahrida ham tojikistonlik va qirg‘izistonlik muhojirlar orasida ig‘vo qo‘zg‘alib, mushtlashuv va betartibliklar vujudga kelgan va natijada ishtirokchilardan 380 nafari politsiya bo‘limiga olib ketilgan.
Novosibirskda tojikistonlik migrantlar mehnatda, avgust, 2022
Shu tariqa Rossiyaning turli mintaqalarida turli sabab yoki bahonalar bilan tojik muhojirlarini kaltaklash, pastga urish, hibsga olish, xulosa bosim o‘tkazish davom etar ekan, bu jamoatchilik orasida ham qizg‘in muhokamalarga sabab bo‘lmoqda.
Ijtimoiy tarmoqlarda mehnat muhojirlari va ziyolilar o‘z tajriba va fikrlarni bayon etmoqda.
Uzoq yillar Rossiyada ishlab qaytgan tojikistonlik ziyoli Muhiddin Sharifzoda, fikricha, "qars ikki qo‘ldan chiqadi." Ya’ni, Rossiyada tojikistonlik muhojirlarning huquqlari poymol etilishiga ularning o‘zlari ham sababchi.
“So‘nggi 10 yil davomida olib borgan tadqiqotlarim shuni ko‘rsatdiki, Rossiya Federatsiyasining migratsiyaga oid qonunchiligida bir qancha kamchilik va nomukammalliklar bor. Shu bilan birga, aniq faktlar asosida amin bo‘ldimki, Rossiya migratsiya qonunchiligini, yumshoq qilib aytganda, "unchalik insoniy bo‘lmagan" tomonga qat’iylashtirilishi ma’lum bir qism muhojirlarning unchalik munosib bo‘lmagan xatti-harakatlariga nisbatan Rossiya jamiyatining majburiy reaksiyasi hisoblanadi. Ba’zan bizning muhojirlarimiz o‘z Vatanida qilmaydigan ishlarga qo‘l urishadi. Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga hurmatsizlik va ko‘pincha uning buzilishi haqida gapirmasa ham bo‘ladi",– deydi Sharifzoda.
Ammo boshqa bir ziyoli olim Anvar Maqsudovning fikricha, asosiy muammo Rossiyada irqchi yoki millatchi fikrlashning ommaviy tus olishida.
"Rossiyadagi asosiy muammo ko‘pchilikning irqchi fikrlashidir. Sovet ittifoqi parchalanganidan keyin bu o‘zini yanada aniqroq ko‘rsata boshladi. Rossiyada tojiklarga qarshi sodir bo‘layotgan hamma narsa Rossiya rahbariyatining buyrug‘i bilan sodir bo‘lmoqda va bu qo‘rqinchli. Rossiyada qoidalarni tojiklar hammadan kam buzadi, ammo barcha azob faqat tojiklarga. Buning nomini genotsid deydilar. Rossiya fashist-kolonial davlatga aylanib boryapti. Rossiyani Sovet ittifoqi bilan solishtirmang. U davlat boshqa eti va hozirgi Rossiya boshqa",–deydi Maksudov.
Ayniqsa Markaziy Osiyodan kelgan ishchilar Rossiyada tez-tez tahqirlanadi
Oliygohni tamomlagandan so‘ng Rossiyada mehnat muhojirligida ishlab yurgan 29 yoshli yigit Bunyodjon Po‘lodiyning aytishicha, Rossiyada Markaziy Osiyodan kelgan muhojirlarga past nazar bilan qarash shakllangan.
"Rossiyada muhojirning biror qiymati yo‘q. Aksariyat nazoratchilaru politsiyachilar muhojirlarga "boshqacha ko‘z" bilan qaraydi. Ko‘chayu metroda, bozoru maydonlarda millionlab odamlar yuradi, ammo ular orasidan faqat muhojirlarni to‘xtatib, tekshira boshlaydi. Hatto ruslardan jabr ko‘rib, politsiyaga xabar qilsangiz, kelib o‘zingizni tekshirib, javobgarlikka torishga harakat qilishadi. Bu yurtda hatto ko‘chadagi uysiz mayzadaning obro‘si ham muhojirnikidan balandroq. Men bir muhojir sifatida shunday holatlarga guvoh bo‘lyapman",–deydi Bunyodjon.
Ba’zi rus mansabdorlarining ommaviy tarzda mamlakatda yuz berayotgan jinoyatlarning aksariyati mehnat muhojirlari hisobidan deya qayta-qayta iddao qilishi omma ongiga singib ulgurgan.
Masalan, Rossiya Tergov qo‘mitasi rahbari Aleksandr Bastrikin bir-necha yillardan beri Rossiyada eng ko‘p jinoyat mehnat muhojirlari tomonidan sodir etayotgani va ular tufayli mamlakatda jinoyatchilik darajasi yildan-yilga ortib borayotganligini ommaviy tarzda iddao qilib keladi.
Ammo tahlillar shuni ko‘rsatadiki, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) mamlakatlari fuqarolari tomonidan Rossiyada sodir etilgan jinoyatlar ko‘rsatkichi bu mamlakatda qayd etilgan jinoyatlar umumiy sonining atigi 2,5 – 3,9 foizini tashkil etadi.
Ayrim tahlilchilar deydiki, muhojirlarga bosim o‘tkazish va ommaviy hibsga olishdan asosiy maqsad, ularni Ukrainadagi jangga jalb etish bo‘lishi mumkin.
“Yaqin kunlarda Rossiyada harbiy safarbarlikning ikkinchi bosqichi boshlanadi va unga ko‘proq Markaziy Osiyo fuqarolari, jumladan, Rossiya fuqaroligi, vaqtincha yashashga ijozatnoma (RVP) yoki yashashga ijozatnoma (VNJ) olgan Tojikiston fuqarolari jalb qilinadi. Bu bosim Tojikiston davlati Rossiyaning tojiklarni Ukrainadagi urushga jalb qilish bo‘yicha keyingi harakatlariga qarshi da’vo qilmasliklari uchun qilinyapti”,–deydi Rossiyada yashab, muhojirlar huquqlarini himoya qiluvchi advokat Shuhrat Qudratov, "Ododlik" radiosining tojik xizmati bilan suhbatda.
Huquqshunosning aytishicha, muhojirlarga bosim Tojikiston tomonidan "Ukraina urushida qatnashayotgan fuqarolarni ro‘yxatga olish va ularni javobgarlikka tortish" haqida aytilganidan so‘ng boshlandi.
Aslida Tojikiston "amaldagi qonunlarga tayanilib, xorijiy davlatlarda harbiy amaliyot yoki jangda qatnashgan fuqarolar ro‘yxatga olinib, mamlakatda jinoiy javobgarlikka tortilishi"ni Rossiya Davlat dumasida "tojik batalyoni" tuzish taklifi yangrashi ortidan e’lon qilgan edi. Joriy yilning 6-may kuni Rossiya Davlat Dumasi deputati Mixail Matveyev tojikistonliklardan iborat harbiy qism yaratish haqidagi chaqiriq bilan chiqdi. U o‘z chiqishida, “Tojik batalyonlari qayerda?", deya g‘azab bilan savol qo‘yar ekan, "Nega Markaziy Osiyodan kelgan muhojirlar maxsus amaliyot mintaqasiga qisman safarbarlik doirasida chaqirilmaydi?", – deya hayrat izhor qilgan edi.
Rossiyada migrantlarga so'nggi bosimlar nega aynan tojikistonliklarga?
So‘nggi paytlarda Ukrainadagi urushda mehnat muhojirlari va bu davlatning tojikistonlik fuqarolarining ishtiroki haqida ko‘p gapirilmoqda. OAV ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiya qamoqxonalarida jazo o‘tayotgan bir necha Tojikiston fuqarolari urushda halok bo‘lgan. Agar sabab va oqibat munosabatlariga nazar tashlasak, bu qarash real ko‘rinadi. Chunki joriy yilning 6 may kuni Davlat Dumasi vakili Mixail Matveyev o‘zining Telegram-kanalida “Tojikiston batalonlari yo‘qligini o‘rgangan” deb yozgan va o‘z fikricha, bunday bo‘linmani tashkil etish zarurligini batafsil tushuntirgan edi.
Markaziy Osiyo davlatlari orasidan aynan tojikistonlik muhojirlarga bosim o‘tkazilishi va ularni Ukrainadagi urushga jalb etishga qattiq kirishilishining sababi ikki davlat orasidagi ikki fuqarolik kelishuvi bo‘lishi mumkin, degan taxmin ham bor.
Dushanbe shahrida faoliyat yuritayotgan "Fuqarolar erkinliklari idorasi" jamiyat tashkiloti direktori, huquqshunos Dilrabo Samadovaning aytishicha, ilgari ikki fuqarolik tojikistonliklarga imkoniyat bergan bo‘lsa, endi boshiga balo bo‘lmoqda.
"Ikki davlat kelishuvi va amaldagi qonunlarga ko‘ra, fuqaro ikki davlatdan birida, qaysi davlatda doimiy qaydda tursa, o‘sha yerda harbiy xizmatni o‘tashi kerak. Ayni jang holatida Rossiya fuqaroligini ham qabul qilgan va u yerda doimiy qaydda turadigan Tojikiston fuqarolari qonuniy tarzda harbiy xizmatga chaqirilishi mumkin. Bu mas’uliyat yurtdoshlarimizga Rossiya fuqaroligini qabul qilish bilan yuklatilgan",– deydi Samadova.
9-may kuni sobiq sovet davlatlarining prezidentlari qatori Tojikiston rahbari Emomali Rahmon ham Moskvaga borib, Rossiyani ulug'lovchi marosimlarda ishtirok etgan. Migrantlar masalasi qanchalik muhokamada?
Huquqshunos fikricha, bu qonuniy yo‘l. Ammo fuqarolarni urushga jalb etish uchun boshqa usullardan ham foydalanilayotgani, jumladan, hibsga olingan yoki jinoiy jazo muddatini o‘tayotganlarni urushga jalb etish qonunga zid.
Siyosatshunos Sherali Rizoyon fikricha, tojikistonlik mehnat muhojirlari omilidan Rossiya o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanib kelayotganligi sir emas.
"So‘nggi 15 yil ichida Rossiyada tojikistonlik mehnat muhojirlari omilidan bosim vositasi sifatida foydalanilmoqda. Zarurat tug‘ilganda, Moskva rasmiylari o‘z maqsadlariga erishish uchun bu omildan keng foydalanadilar. Ushbu boshlangan "kampaniya"da mavzuning ikki jihatini aytib o‘tishimiz mumkin:
Birinchidan, jamoatchilik fikrini chalg‘itishga va mavjud ichki muammolarni bartaraf etishga qaratilgan ichki aloqalar uchun harakat. Bu “kampaniya” boshlanishidan oldingidek bir guruh Rossiya fuqarolarining Tojikistondan kelgan mehnat muhojirlariga nisbatan noroziligi oshkor etildi.
Ikkinchidan, Rossiyaning geosiyosiy maqsadlari, bu ham Ukrainadagi urushning davom etishi, ham bu davlatning Markaziy Osiyodagi siyosati bilan bog‘liq. Mavjud vaziyatni hisobga olsak, Rossiya hududidagi mehnat muhojirlarining ahvoli zaifligicha qolayotganini taxmin qilish mumkin va buning yaxshilanishi dargumon",–deydi siyosatshunos Sherali Rizoyon.