AQSh Senati arsloni abadiyatga kuzatildi
Amerika yaqinda atoqli farzandi va buyuk bir arbobi Ted (Edvard) Kennedidan ayrildi. AQSh zamonaviy tarixini Kennedilarsiz tasavvur qilish qiyin.
Massachyusetts shtatidan chiqqan bu yirik oila vakillari Oq Uydan tortib vazirliklargacha, Kongressdan tortib mahalliy hokimiyatlargacha qudratli lavozimlarni egallab kelgan va bugun ham bu jamiyat hayotida muhim rol o'ynab keladi.
Ted Kennedi anchadan beri kasal, biroq omma nazaridan tushmay kelayotgan senator edi. Uning o'limidan tabiiyki ko'plab amerikalik qayg'uda.
Amerikada
motam marosimlari bir necha kun davom etadi, ayniqsa agar marhum
taniqli shaxs bo’lsa. Kennedilar esa AQShning eng mashhur oilasi.
Senatorning
tobuti Bostondagi Jon Kennedi prezidentligi kutubxonasi va muzeyida
ikki kun turdi. Marhumni o’n minglab odamlar ziyorat qildi. Turli
shtatlar va davlatlardan kelgan mehmonlar. Senatorni oddiy qilib Teddi
deb chaqirishar edi.
“Teddi Kennedini juda hurmat qilaman. U
men uchun bir qahramon. Hech kimga yomonlikni ravo ko’rmagan odam
edi”,- deydi ta'ziya bildirishga kelgan amerikaliklardan biri.
Mehmonlarni Kennedi sulolasi a’zolari va marhumning ayoli Viktoriya Regge shaxsan kutib oldi, ular bilan muloqot qildi.
Ted Kennedi 77 yoshida rakni yenga olmasligini bilar, o’limi yaqin ekanini his qilar edi.
Akalari
sobiq prezident Jon Kennedi 1963 yilda, Robert Kennedi esa 1969 yilda
nafrat o’qidan o’lgan. “Ular uchun yashayapman”,- der edi Ted Kennedi.
Uning yosh yelkasiga og’ir yuk yuklangan edi. Akalarining
oilasiga g’amxo’rlik qilishdan tortib, ularning siyosiy armonlarini
ro’yobga chiqarishdek buyuk vazifa. U 1962 yildan beri Senatda edi.
Kongressda
uzoq yillar u bilan yonma-yon faoliyat ko’rsatgan, hozirda
vitse-prezident Jo Bayden Ted Kennedining o’rnini bosish juda qiyin
bo’ladi deydi.
“Ted Kennedi hech qachon men demas edi, biz der edi. U qadar fidoiy inson juda kam”,- deydi Bayden.
Respublikachi senator Jon Makkeyn marhum bilan mafkuraviy jihatdan kelishmasa-da, amalda til topishgan.
“Odamlarni
birlashtiradigan sabablar bir dunyo. Ted Kennedi men uchun eng ma’qul
demokrat edi. U so’ziga sodiq edi. U siyosat nimaga qodir ekanini,
qonun va qarorlar qudratini, ularning ta’sirini tushunar, o’lchay olar
edi",- deydi Makkeyn.
Ted Kennedining hayoti ochiq
dasturxon edi, deydi u. Senator oshkora yashar, oshkora ishlar edi.
Xatolarini tan olar bilardi.
“Amakim butun diqqatini
siyosiy va ijtimoiy kuchga ega bo’lmagan insonlarga qaratgan.
Yo’qsillarga qaramagan jamiyat farovonlikka erisha olmaydi derdi.
Qashshoqlikka qarshi kurash hayotiy maqsadi edi”,- deydi Jozef Kennedi,
Robert Kennedining o'g'li.
“Amerikani bu insonsiz
tasavvur qilish qiyin. Kennedi bu jamiyatning taraqqiy etishida behisob
hissa qo’shgan fidoiy bir inson edi”,- deydi motamga kelganlardan biri.
“Kennedi sog’liqni saqlash sohasini rivojlantirish uchun, har
bir inson zarur muolaja olishi uchun ter to’kkan siyosatchi. Ko’plab
davlatlarda bu katta muammo, jumladan Amerikada ham. U buyuk shaxs
edi”,- deydi yana bir amerikalik.
“Vashingtonni, Amerika
siyosatini Ted Kennedisiz tasavvur qilish qiyin”,- deydi Kongressda
uning qo'li ostida ishlagan xodimlardan biri.
Ted Kennedi bitgan qonunlar bu jamiyatni olg’a surgan
“Shuhratimiz
va qudratimiz shundaki, biz hammaning dardini tinglaymiz”,- degan edi
senator Ted Kennedi o'zining ilk nutqlaridan birida.
Kennedi,
AQSh tarixida eng uzoq xizmat qilgan senatorlardan biri, haq-huquq va
qonun barcha uchun bir, der edi. Ana shu shior ostida u yuzlab
tashabbuslar bilan chiqqan.
Uning biografiyasini yozgan Adam Klaymer Kennedi gumanist edi deydi.
“Amerikada
kambag’al yoki yordamga muhtoj keksalarga ovqat yetkazadigan
tashkilotlar bor. Bu g’oyani Ted Kennedi tanishtirgan. Ko’plab
mahallalarda salomatlik markazlari mavjud. Bu ham Kennedining ishi.
Harbiy xizmatni ko’ngilli qilgan siyosatchi ham bu Kennedi. Nogironlar
huquqlari hurmat qilinishini ta’minlagan odam ham bu Kennedi”.
Jon
Kennedi otib o’ldirilgach, u ulgurmagan ko’plab ishlarni amalga
oshirgan inson ham bu Ted Kennedi. “Irqiy tenglik akam uchun armon
bo’lib qoldi, bu kunlarni ko’rmadi u”, der edi. Yillar o’tib, vaziyat
yaxshilandi.
Kennedi uchun ichki siyosat, xalq talabini
qondirish, maishiy xizmatlarni yaxshilash, ta’lim va sog’liqni saqlash
tizimini mustahkamlash – eng dolzarb masalalar bo’lgan. Og’ir
xastaliklarga qarshi kurashni kuchaytirish, bemorlar huquqini himoya
qilish - uning uchun oliy maqsadlar edi.
AQSh Nogironlar Uyushmasi Ted Kennedi olg’a surgan qonunlardan biri mahsuli. Tashkilot rahbari Endryu Imparato deydiki:
“Senator
Kennedi nogironlik haq-huquqdan ayrilish degani emas, der edi.
Ishlayman, eplayman degan odamga imkoniyat berilishi shart deb chiqqan.
Uning undovi bilan nogironlar uchun maxsus korxonalar, majruh bolalar
uchun maxsus maktablar ochilgan va bu insonlar uchun zarur
shart-sharoit yaratilgan”.
AQSh Senati tarixini yaqindan
o’rgangan Donald Richi fikricha Kennedi kuchli siyosatdon edi. U
fikrini nafaqat tushuntira bilar, balki sizni unga ishontira ham olar
edi. Hatto siyosiy raqiblari ham o’zi bilmagan holda Kennediga xo’p deb
yuborar edi.
“Kennedi raqib partiya a’zolari, respublikachilar
bilan hamjihatlikda ishlay olgan kamyob demokratlardan biri. U ular
bilan gap talashmas edi. O’z pozitsiyasini tushuntirib, “Qani sizda
nima taklif bor, maqsad ezgu bo’lsa, birgalashib bu ishni bitiramiz”,
der edi",- deydi Richi.
Ted Kennedi ona shtati Massashyusettni
Amerikaning eng kuchli qismlaridan biriga arbob. Uning o’rniga kimdir
keladi, ammo Kennedi bilan tenglashish qiyin. AQSh tarixidagi muhim bir
davr o’z nihoyasiga yetgan ko’rinadi, lekin Demokratik partyiya a’zosi
Ted Sorensen fikricha:
“Ted Kennedi Amerika taqdiri bir
kishi qo’lida emas va bunday bo’lmasligi ham kerak deb yashadi. U bu
dunyodan o’tdi, ammo u boshlagan ishlarni davom ettira oladigan
insonlar ko’p. Kennedidan saboq olgan yetuk siyosatchilar bor”.
“Kennedilar Amerikaning yetakchi oilalaridan biri bo’lib kelgan va shunday bo’lib qolishi muqarrar. Bu oila vatan uchun xizmat muqaddas burch deb biladi va bu yo’lda bir necha a’zolaridan ayrilgan. Qora kunlarni birdamlikda yenga olgan. Ted Kennedi ularni ushlab turgan, ularni mehr ulashgan inson edi”,- deydi Sorensen.
Ted Kennedi Barak Obamaning prezidentlikka saylanishini quvvatlagan va uni Amerika orzu qilgan rahbar, yangi zamon vakili deb ta’riflagan.
Ted Kennedi qahramonlarcha dafn etildi
Senator Ted Kennedi Vashingtonga qo’shni Virjiniya shtatidagi Arlington umummamlakat qabristoniga, akalari Jon va Robert Kennedilar yotgan mozorga dafn etildi.
Motam marosimida so’zlagan prezident Barak Obama Kennedini Amerikaning asl farzandi, mohir siyosatchi, qashshoqlikka qarshi kurash yetakchisi, jafokash inson deya atadi.
Ted Kennedining tobuti u ulg’aygan Boston shahri va hayotining asosiy qismini o’tkazgan Vashington ko’chalaridan olib o’tilar ekan, yuzlab ming odamlar uni abadiyatga kuzatdi.
Dafn etish marosimiga asosan uning oila a’zolari va yaqin do’stlari yig’ildi. Insonni ko’mish, umr yakun topganini tan olish yaqinlar uchun oson emas.
Bostonda Kennedilar oilasi qatnaydigan katta katolik cherkovda o’tgan xotira marosimiga bir yarim ming odam to’plandi. Siyosiy, madaniy va diniy ma’raka.
Marhumni Kennedilar
patriarxi deyishar edi. Murakkab va katta bir oilani yillar davomida
birlashtirib, tebratib turgan ota. Xotira marosimiga sobiq
prezidentlar ham keldi.
Prezident
Obama Kennediga madh o’qir ekan, uni komillikka intilib yashagan inson,
har bir kunini mehr-oqibatga bag’ishlagan, hayotni sevib yashagan
amerikalik deya tilga oldi.
"Bugun biz Roza va Jozef
Kennedining kenja farzandi bilan vidolashyapmiz. Bu qudratli oila
Amerika o’tmishi va bugunining ajralmas qismi va shunday bo’lib qoladi.
Edvard Kennedi Demokratik partiyaning suyangan tog’i edi. Senat arsloni
deb bekorga nom chiqarmagan. U mingdan oshiq qonunni bitgan, haq-huquq
va adolat uchun kurashgan arbob”,- dedi Obama.
77 yoshli Kennedini miya raki hayotdan olib ketdi. Kennedi siyosatga qadam qo’yganida fundamental huquqlar ta’minlanishi uchun kurash boshlagan va butun faoliyatini shunga bag’ishladi. 50 yil bu borada tinimsiz ter to’kkan senator.
Ted Kennedini liberallarning liberali deyishar edi. Lekin u konservator respublikachilar bilan ko’p jihatdan til topisha olgan.
Senatorning o’g’illari - Ted va Patrik Kennedi, hozirda kongressmen, fikricha otasi har qanday insonni o’ziga ishontira oladigan, so’zi bilan har qanday yurakni ilita oladigan noyob inson edi. Kennedining to’ng’ich o’g’li yoshligida suyak raki bilan kurashgan.
Senator Kennedining tobuti samolyotda Vashingtonga olib kelinib, Kapitoliy – AQSh Kongressi joylashgan azim imoratda turdi… Minglab odamlar uni ziyorat qilishga keldi… Kapitoliy – Ted Kennedining yarim asrlik ishxonasi.
Tobut Vashington ko’chalari orqali Virjiniyaga, oxirgi manzilga olib borilar ekan, xuddi butun mamlakat janoza tutayotgandek tuyuldi. Odamlarning ko’zida yosh; ko’pchilikning tilida fotiha-duo…
Kun botar ekan, Kennedilar oilasi – rafiqa, farzandlari, nabiralari va boshqa yaqinlari, qolaversa senatorning do’stlari uning ruhi uchun ibodat keltirib, marhum tobuti ustida sukut saqladi.
Ted Kennedining quvonch va tashvish, shodlik va g’am-anduhga to’la hayoti shu bilan o’z nihoyasini topdi.
