Qirg'iziston janubiga yaqindan nazar, 2010-yilning yozida olingan suratlar
Inson huquqlari bo’yicha xalqaro “Human Rights Watch” tashkiloti berayotgan ma’lumotlarga ko’ra, O’shda 2010-yilning iyun oyida sodir etilgan qabih jinoyatlar yuzasidan adolat hamon qaror topmadi.
Your browser doesn’t support HTML5
Qirg'indan uch yil o'tib, O'sh/Navbahor Imamova
Mahalliy organlar boshlagan tergov ishlari, qamashlar va sudlov na Qirg’iziston qonunlari va na xalqaro talablarga javob beradi, deya xulosa qilmoqda tashkilot. Bu nufuzli organ nazarida O’sh yuzasidan ochilgan barcha ishlar qayta ko’rib chiqilishi, ayniqsa, qiynoqqa solish hollariga jiddiy e’tibor qaratilishi kerak.
Qirg’iziston hukumati qanchalik va’da bermasin, uch yildirki, 2010-yilning iyun oyida ro’y bergan vahshiyliklar uchun javobgar insonlarni tutib, sud qilib va jazolab, adolatni ta’minlashga haqiqatdan ham bel bog’laganini isbotlay olmadi. Yuzlab insonlar qamalgani rost, ammo ularning aybdor ekani sudda to’liq isbotlanmagan, deya bildiradi jarayonni yaqindan kuzatayotgan “Human Rights Watch” tashkiloti.
Aybsiz hibsga olish, mahbuslarni qiynash, sud zallarida to’polon ko’tarish, advokatlarga bosim o’tkazish, hovlilarga bostirib kirib, o’zbeklarni do’pposlash va umuman, xunrezliklar yuzasidan aynan o’zbeklarni nishonga olish hollari kuzatildi. Fojiadan azob chekkanlar ham, uning ketidan qiynoqqa solinganlar ham, asosan, o’zbeklar, deya bayon qiladi huquq tashkiloti.
“Human Rights Watch”ning Qirg’izistondagi bosh mutaxassisi Mira Rittman vaziyatni sarhisob qilar ekan, tergovlar adolatsiz kechgani va kechayotgani tan olinishi kerak, deydi.
Hukumat uch yildan beri sudma-sud, hibsxonama-hibsxona sarson bo’lib yurgan o’zbeklar taqdiriga befarq bo’lolmaydi, deydi u. 2013-yilning mart oyida O’shda yana uch o’zbek hibsga olindi va Rossiyaga chiqib ketgan o’zbeklar ham tutilib, Qirg’izistonga ekstraditsiya qilinish xavfi bilan yuzlashmoqda. Bu hollarning birortasi qonunan olib borilayotgan harakat emas, deydi huquq himoyachisi.
2010-yilning 10-14-iyun kunlari orasida O’shda yuz bergan qonli voqealarda, “Human Rights Watch” hisobicha, 400 dan oshiq odam o’lgan, asosan, o’zbeklar. 2000 ga yaqin xonadon yer bilan yakson bo’lgan, aksariyati o’zbeklarning uylari. Qirg’inda qirg’izlar ham jabr ko’rgan, ammo asosiy qurbonlar o’zbeklar, deyiladi huquq tashkiloti tahlilnomasida. 2011-yilda mustaqil tergov olib borgan Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti ham shunday xulosaga kelgan va adolatni ta’minlash uchun nima qilmoq zarurligi haqida Bishkekka tavsiyalar bergan edi.
Qirg’iziston hukumati minglab jinoiy ishlar ochilganini ro’kach qiladi. Lekin e’tibor o’zbeklar jabr ko’rgan hollarda emas. O’sh va Jalol-Obodda sudlanib, qamoqqa tashlanganlarning ko’pchiligi o’zbeklar.
Ayblanuvchilarga advokat bermaslik, berganida ham ularning vakolatini poymol etish, mahbuslarni advokatsiz so’roq qilish hollari keng tarqalgan.
“Human Rights Watch” olib borgan izlanishlar shundan dalolat beradiki, Qirg’iziston janubida mutasaddi organlar qiynoqlarni tekshirmagan va sudlar qiynoqlar asosida olingan iqrornomalarga qonuniy deb qaragan.
2011-yilning avgustida Usmonjon Xolmirzayev ismli o’zbek qamoqda jon bergach, bu holat tekshirilgan va to’rt politsiyachi hibsga olingan. Lekin oradan ikki yil o’tsa ham, ular hanuz sud qilingani yo’q.
Jalol-Obodda faoliyat yuritgan huquq himoyachisi Azimjon Asqarov ishi ham qonun qanchalik buzilganining yorqin namunasi, deya bildiradi “Human Rights Watch”.
O’zbeklarga qarshi jinoyatlar haqida ma’lumot to’plagan Asqarov qotillikka aloqadorlik, politsiyaga nisbatan hujumlarda ishtirok etganlik va jamoat tinchligini buzganlikda aybdor deb topilib, bir umrlik qamoq jazosiga hukm etilgan. Sudga guvohlik berganlar yolg’on gapirishga majbur bo’lganini tan olsa-da, bu ish qayta ko’rib chiqilmayapti. Asqarov qayta-qayta qiynoqqa solinganini aytadi.
Vaziyat nihoyatda og’ir, deydi Mira Rittman, hukumat yurt barqaror bo’lsin desa, janubdagi adolatsizliklarga ortiq ko’z yummasligi kerak.
