Yetti yil oldin ochilgan Guantanamo qamoqxonasi qachon yopiladi va u yerdagi mahbuslar taqdiri qanday hal etiladi?
Barak Obama prezidentlikka kelgach bu masalaga yechim topishga so’z bergan. Xalqaro hamjamiyat unga ishonch bilan qaramoqda, deydi huquq himoyachilari.
Lekin achchiq haqiqat shuki bu harbiy turmani yopish tez va oson kechmaydi.
Har safar Guantanamo masalasi ko’tarilganda Barak Obama “xavotir olmang, uni albatta yopamiz” deydi. Ammo Bush ham shunday degan. Mudofaa vaziri ham.
Oq Uy matbuot kotibasi Dana Perino “muammoga realistik yondashing” deydi.
“Tamom, Guantanamo qamoqxonasini yopamiz deya olmaysiz. Bu oson ish emas. Buni hatto bizning hukumatimizni tanqid qilib keladigan tomonlar ham tan olmoqda. Navbatdagi prezident ham, tabiiyki, bu ishni bir kunda bitira olmasligini tushunadi. Murakkab, juda murakkab…”
O’tgan yillar ichida Guantanamodan 500 dan ortiq mahbus ozod etildi. Bugunga kelib u yerda qariyb 250 asir qolgan. Ayrimlari allaqachon oqlangan, qolganlarining ishi mavhum. Ba’zilar u yerda yetti yildan beri o’tiribdi.
Mahbuslar uch guruhga bo’linadi: erkinlikka munosib, ammo borishga joyi yo’q insonlar; terror aybi qo’yilganlar va gumon ostida bo’lsa-da, aybini isbotlovchi dalil yo’q odamlar.
“Uchinchi guruhdagi odamlar - arosatda qolganlar",- deya tushuntiradi Maykl Oxanlon, Guantanamodagi vaziyatni o'rgangan tahlilchi.
"Hukumat ularni aybdor deb biladi, ammo buni tasdiqlovchi biror dalil topilmagan. Ularni qo’yib yuborishga xavfsirashayapti. Pentagon nima qilishini bilmaydi”.
Pentagon esa “bilamiz” deydi. Mudofaa vazirligi ularni sud qilmoqchi emas,
chunki, rasmiylarga ko’ra, o’ta maxfiy ma’lumotlar oshkor etilishi mumkin.
Qolaversa, bu mahbuslar aybiga qiynoqlar ostida iqror bo’lgan va sud bu
ma’lumotni tan olmaydi.
Xalqaro Amnistiya tashkiloti xodimi Anna Mariya Brennan fikricha Guantanamo
darhol yopilishi kerak.
“Tashkilotimizning talabi shuki mahbuslar yo ozod etilsin, yo ularning ishi odil sud oldida muhokama qilinsin. Bu insonlarni hech qanday aybsiz turmada saqlashga hech bir davlatning haqqi yo’q. Aybdor ekaniga isbot bormi, ko’rib chiqilsin”.
Guantanamodagi mahbuslar orasida terrorchilar ham bo’lib, ular erkinlikka chiqarilsa, deydi Dana Perino, bunga qonunan prezident javobgar bo’ladi.
“Hozirgacha ozod etilganlarning yetti foizi, sizga aytsam, hozirda terrorchilarga qo’shilgan. Ayrimlari yana qo’lga tushgan. Sobiq asirlardan biri Iroqning Mosul shahrida o’zini portlatib, yana 40 kishining hayotiga zomin bo’lgan”,- deydi Perino.
Xullas mahbuslar taqdiri hal etilmaguncha, Guantanamo ham yopilmaydi.
Ba’zi siyosatdonlar asirlarni AQSh federal qamoqxonalariga ko’chirishni maslahat bermoqda. Boshqalar ta’biricha esa ularni hozirgi tizimda saqlagan ma’qul. Bu, deydi ular, hukumatga ular masalasini bir yoqli qilish uchun ko’proq imkoniyat beradi, jumladan so’roq qilish, tekshirish, sudlash.
Dunyoning turli burchaklaridan chiqqan bu mahbuslar uchun alohida sudlar tashkil qilinsin deb chiqayotganlar ham bor. Bu eng ma’qul yo’l, deydi tahlilchi Maykl Oxanlon.
“Sizning nazaringizda xavfli bo’lsa, bu mahbusni panjara ortidan chiqarmaslik kerak. Guantanamodagi asirlar orasida bunday shaxslar borligiga shubha yo’q”.
Amerika jamoatchiligi bu borada turlicha fikrda. Kimdir Guantanamo xalq sha’nini bulg’ayapti desa, yana kimdir “bu terrorga qarshi kurash” deydi.
Hozirda AQSh Yevropa davlatlari bilan bu borada muzokara boshlagan. Masalani ular yordamida hal etishga urinmoqda.