Tojikiston va O’zbekistonda jamoatchilik vakillari bilan muloqot qilar ekan, AQSh Davlat kotibasi Xillari Klinton bu xalqlar dardini tushunishini aytdi.
Dushanbeda fuqaro jamiyati faollari bilan davra suhbatida, inson savdosi va ishsizlik, suv va energiya taqchilligi, erkinlik va demokratiya, oshkoralik va qonun ustuvorligi, iqtisodiy muammolar va qo’shnilar bilan kelishmovchiliklar haqida gapirdi. Toshkentda ham shu masalalarga birma-bir to’xtaldi.
Amerika bu yosh davlatlarga yordam berishga, ular bilan hamkorlikni kengaytirishga tayyor, deydi Xillari Klinton.
Ilmiy-madaniy, iqtisodiy-texnologik, siyosiy-ijtimoiy, qay sohada bo’lsa, ko’maklashamiz, deydi AQSh bosh diplomati.
Hamkorlik - siyqasi chiqib ketgan so’z. Siyosatchilar bu so’zni juda yaxshi ko’radi, ayniqsa xalqaro aloqalar haqida gap ketganda.
Haqiqat shuki, gapirish bilan ish bitmaydi. Hamkorlik birga ishlab yutuqqa erishish demakdir. Bu nafaqat siyosiy iroda va mablag' balki qattiq mehnat, bilim va zakovat talab qiladi. Tomonlar konkret g'oyalar bilan chiqishi, ularni amalga oshirish uchun har ikki tomon birdek ter to'kishi kerak.
Amerika va O'zbekiston, masalan, buni yaxshi tushunadi. O'tgan 20 yil ichida nima va'dalar berilmadi-yu, qanday hamkorliklar haqida gap ketmadi. 2002-yilda Islom Karimov va Jorj Bush boshchiligida imzolangan strategik hamkorlik bitimi bugun deyarli tilga olinmaydi. Bu hujjat uzoq muddatli, xavfsizlikdan tortib iqtisodiy va ijtimoiy hamkorlikni ko'zlagan edi.
Quyida AQSh Davlat kotibasi Xillari Klintonning Toshkent safarini aks ettiruvchi suratlar:
Sietldagi Vashington Universiteti professori Skott Radnitz (Scott Radnitz) O’zbekiston va butun Markaziy Osiyoni uzoq yillardan beri o’rganib kelayotgan, mintaqaga safar qilib, izchil tadqiqotlar olib borayotgan olimlardan. Uning fikricha, bugungi kunda hukumatlararo hamkorlik asosan Afg’oniston bilan bog’liq.
Lekin, deydi u, ilm-fan ahli, ayniqsa Amerika tomon, boshqa sohalarni o’rganishdan, jamiyatlarni qiynayotgan masalalarga yechim qidirishdan tinmagan. Fuqaro jamiyatini rivojlantirish, nohukumat tashkilotlar, ommaviy axborot vositalari erkinligi…
Amaldagi siyosatni tahlil qilishdan tashqari, deydi Skot Radnitz, AQSh ilmiy maskanlari bu sohalar ustida ham qayg’urib kelmoqda.
Siyosatni bugungi strategik talablar belgilasa-da, xalqlarni bir-biriga yaqinlashtiradigan omillar juda ko’p. Avvalo, deydi professor Radnitz, aloqalarni tebratayotgan arboblar hamkor davlat haqida chuqur bilimga ega bo’lishi kerak.
“O’tgan 5-10 yil ichida shuni kuzatdimki, bizning amaldorlar va harbiylarimiz orasida qiziqish kuchaygan. Ular ko’proq bilishimiz kerak degan xulosaga kelgan. Davlat va nodavlat tashkilotlar orasida muntazam aloqani qo’lga qo’yish, ma’lumot almashish, siyosatchilar va namoyondalar bir-biri bilan ko’proq gaplashishga harakat qilmoqda. Siyosiy dargohlarimiz bugun ilmiy maskanlarga ko’proq tayana boshlagan. Bu ijobiy o’zgarish”,- deydi mutaxassis.
Lekin, uning nazarida, Amerikaning Markaziy va Janubiy Osiyoni bir-biriga yaqinlashtirish olib borayotgan bugungi siyosati u qadar puxta emas.
Mana bir necha yildirki, Davlat departamenti, AQSh tashqi ishlar vazirligida, Markaziy va Janubiy Osiyo byurosi mavjud. Bu bilan Vashington O’zbekiston va unga qo’shni respublikalarni Afg’oniston, Pokiston, Hindiston, Shri Lanka, Bangladesh va Nepal kabi davlatlar qatoriga qo’ygan, ya’ni hammasi bir kategoriya ostida.
To’g’ri, deydi olim, Markaziy va Janubiy Osiyo xalqlari etnik va tarixan bir-biriga yaqin, ammo sobiq Sovet davlatlari janub emas, ko’proq shimolga yo’nalgan.
“Markaziy Osiyo o’zini Rossiya va rus tilida gaplashadigan boshqa davlatlarga yaqinroq tutadi. Ularga emas, janubga ko’proq e’tibor bering deb biz bu respublikalarni iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan noqulay vaziyatga qo’ymayapmizmi? Chunki shimol bilan aloqa hamon muhimroq ekani tabiiy”,- deydi professor Radnitz.
Amerika shu kunlarda Yangi Ipak Yo’li tashabbusini targ’ib qilmoqda. Markaziy Osiyoni Janub bilan bog’lovchi savdo tizimi joriy etish. Undan hamma davlatlar foyda ko’rgan bo’lar edi, deydi AQSh diplomatlari, lekin loyihaning amalga oshishi Afg’onistondagi vaziyatga bog’liq.
AQSh va O’zbekiston ziyolilari birga ishlashni istaydi. Izlanish, tajriba oshirish uchun imkoniyatlar kengaysa deydi. Safar qilish uchun viza olish, qolaversa tadqiqot uchun mablag’ topish - eng qiyin masalalar.
lmiy maskanlar o’zaro aloqa o’rnatishi yo’lida ham to’siqlar anchagina. O’zbekistonda ziyolilar rahbariyatning ko’ngliga qarab ish qilishga o’rgangan.
Ko’p hollarda chet eldagi hamkorlari haqida ochiq gapirmaydi. Xorijga, ayniqsa G’arbga, yuqoridan fotiha olmay, biror dastur orqali borib kelish xavfli harakat hisoblanadi.
Shunday ekan, deydi ziyolilar, Amerika bilan serqirra hamkorlik sari hali ko’plab jiddiy va katta qadamlar tashlanishi lozim.
