Vashingtonda Markaziy Osiyo bilan bog’liq siyosiy munozaralarga ommaviy axborot vositalaridan tortib, tegishli davlatlar diplomatlari, xususan, elchilari ham taklif etiladi. Davra qizishi va muhokamadagi mavzular xususida muvozanatli tushunchaga ega bo’lish uchun.
Qozog’iston elchisi Erlan Idrissov har qanday davrada gapni ilib ketadigan, fikr va qarashlarini yashirmaydigan, o’z davlati manfaatlarini himoya qilish uchun bahslashishdan charchamaydigan diplomatlardan.
Tanqidni jilmayib, qunt bilan tinglaydi. Elchi gapga usta, hazilkash, Amerika mentalitetini yaxshi biladi, lekin javobni ona yurti mentalitetiga xos ravishda beradi.
“Biz qozoqlarni tushunish kerak”,- deydi u. Ko’chmanchi xalq madaniyatini bilmay turib, uning buguni va kelajagi haqida biror xulosa qilish qiyin.
Region xususidagi munozaralarda eng ko’p tilga olinadigan jihatlar bu uning qadim tarixi, boy madaniyati va san’ati, etnik xilma-xilligi, islom va e’tiqod, tabiiy boyliklari, geostrategik ahamiyati, demokratik rivojlanish sekinligi, erkinlik yo’lidagi to’siqlar, yakkahokimlik, chegaralardan o’tish qiyinligi, respublikalararo kelishmovchiliklar, terrorizm xavfi va qoradori savdosi.
Vashington azaldan mintaqaga umumiy bir nuqtayi nazardan qaragan. Davlatlar bilan turli sabablarga ko’ra, turli darajalarda muzokaralar olib borgan.
Keyingi yillarda, ayniqsa, Barak Obama prezidentlikka kelgach, har bir davlat bilan alohida muloqot yo’lga qo’yildi.
Davlat departametida Markaziy Osiyo uchun mas’ul rasmiylarning aytishicha, bu muntazam dialoglar Amerikaga har bir respublikani tushunish va unga o’z pozitsiyasini tushuntirish imkoniyatini beradi.
Lekin Vashintonda hamma ham bu fikrda emas.
Fred Kemp (Kempe), AQShdagi nufuzli nashrlardan biri “Wall Street Journal” gazetasining sobiq muharriri, siyosiy-iqtisodiy mavzulardagi o’tkir sharhlari bilan tanilgan tahlilchi va hozir Atlantika Kengashi rahbari.
Uning nazarida Obama ma’muriyati davlatlar bilan yakkama-yakka muloqot qilib, na region, na o’ziga foyda keltiradi.
Hozir, deydi Fred Kemp, Amerikaning O’zbekiston yoki uning qo’shnilari bilan hamkorligi va oradagi muzokaralar qisqa muddatni ko’zlaydi va “sizdan ugina, bizdan bugina” qabilida ish tutilmoqda.
Masalan, “Afg’onistonga yukimizni yetkazishda ko’maklashsangiz, sizga mana buni va’da qilamiz” degan mazmunda.
Mustahkam regional yondashuv kerak, deydi Fred Kemp. AQSh shunday strategiya bilan chiqish kerakki, Markaziy Osiyo birdamligi uchun hissa qo’shsin. Davlatlarni birga ishlashga undasin.
Ikki tomonlama aloqalar muhim, deydi u, lekin regional integratsiya xavfsizlik garovi, bundan Amerika manfaatdor.
Uning fikriga qo’shiladigan ekspertlar xavotiri shundaki, AQSh o’zi bilib-bilmagan holda bir-biri bilan ko’p sohalarda chiqisha olmaydigan davlatlar orasidagi shubha-gumonlarni oshirmoqda. Bu esa hech kimning manfaati uchun xizmat qilmaydi.
Lekin, deya bahslashadi qarshi tomonlar, suveren davlatlar bilan alohida gaplashish siyosiy zarurat.
Shubhalarning esa oldini ololmaysiz. Hayotning turli jabhalarida bo’lgani kabi xalqaro aloqalarda ham ular tabiiy hol.
Har bir davlat o’z pozitsiyasi, talab va qarashlariga ega.
Qozog’iston elchisi Erlan Idrissovning ham iddaosi shu.
“Markaziy Osiyoda rivojlanish sekin, ta’lim sohasi aziyat chekmoqda, odamlar nochor yashayapti, iqtisod chatoq deb umumiy xulosa qilish noto’g’ri”, - deya bahslashadi u.
Bu bilan elchi o’z vatani sha’nini himoya qilishga urinmoqda. U va Qozog’istonning boshqa rasmiylari qayerda bo’lmasin, respublika har jihatdan ilg’or deb keladi.
Amerika rasmiylari va siyosatdonlari iqtisodiy ko’rsatkichlarga qarab, bu haqiqat deya tan oladi.
Lekin Qozog’istonda tuzum demokratik talab va me’yorlarga javob bermasligi, korrupsiya keng tarqalgani, inson huquqlari muntazam ravishda buzilishini eslatishadi.
Bunga ham Idrissovning o’z javobi bor. Kamchiliksiz jamiyat yo’q, ularni tan olish kerak. Odamlar qanday jamiyatda yashayotganini o’zlari yaxshi biladi.
